Contido principal do artigo

Carlos Valiente-Barroso
Instituto Clínico y de Investigación Interdisciplinar en Neurociencias, Santander
Espanha
https://orcid.org/0000-0003-4670-0523
Biografía
Rafael Marcos-Sánchez
UNIR - Universidad Internacional de la Rioja
Espanha
https://orcid.org/0000-0002-3179-6211
Biografía
Marta Arguedas-Morales
Universidad Camilo José Cela
Espanha
https://orcid.org/0000-0003-2935-1878
Biografía
Marta Martínez-Vicente
Universidad Internacional Isabel I de Castilla
Espanha
https://orcid.org/0000-0002-6601-9674
Biografía
Vol. 8 N.º 1 (2021), Artigos, Páxinas 1-19
DOI: https://doi.org/10.17979/reipe.2021.8.1.7077
Recibido: out. 20, 2020 Aceito: fev. 10, 2021 Publicado: jul. 1, 2021
Como Citar

Resumo

Dentro del complejo constructo de las funciones ejecutivas, el componente de planificación y toma de decisiones es un pilar básico en el ajuste psicológico de los adolescentes. En este estudio se analiza la relación y el carácter predictivo de la tolerancia a la frustración, la autoestima y el estrés percibido, en la planificación y toma de decisiones. Participaron 161 estudiantes de Madrid (España) con edades comprendidas entre los 12 y 18 años (M = 14.51; DT = 1.74). Los datos se recogieron mediante la subescala para la Evaluación de la Planificación y Toma de Decisiones de la Life Skills Development Scale - Adolescent Form (LSDS-B), la Escala de la Tolerancia a la Frustración (ETF), la Escala de Autoestima de Rosenberg (RSE), y la Escala de Estrés Percibido (PSS-14). Se realizaron análisis descriptivos, correlacionales y regresión logística binaria. Los resultados mostraron una alta tolerancia a la frustración, alta autoestima y menores niveles de estrés percibido entre los adolescentes con mayores puntuaciones en planificación y toma de decisiones. El análisis de regresión confirmó que el alto nivel de planificación y toma de decisiones es predicho por niveles altos de tolerancia a la frustración y autoestima, así como por niveles bajos de estrés percibido. Estos resultados ponen de manifiesto la necesidad de seguir aplicando los principios del desarrollo positivo para proporcionar a los adolescentes una mayor protección contra los factores y las conductas de riesgo.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Detalles do artigo

Referências

ANDRÉS, María Laura; STELZER, Florencia; VERNUCCI, Santiago; JURIC, Lorena Canet; GALLI, Juan Ignacio; & NAVARRO, José Ignacio (2017). Regulación emocional y habilidades académicas: relación en niños de 9 a 11 años de edad. Suma Psicológica, 24(2), 79-86. https://doi.org/10.1016/j.sumpsi.2017.07.001

BAGGETTA, Peter; & ALEXANDER, Patricia A (2016). Conceptualization and operationalization of executive function. Mind, Brain and Education, 10(1), 10-29. https://doi.org/10.1111/mbe.12100

BAR-ON, Reuven; & PARKER, James D. A (2000). The Bar-On Emotional Quotient Inventory: Youth Version (EQ-i:YV): Technical manual. Multi-Health Systems.

CHRAIF, Mihaela (2015). Correlative Study between Academic Satisfaction, Workload and Level of Academic Stress at 3rd Grade Students at Psychology. Procedia-Social and Behavior-al Sciences, 203, 419-424. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.08.317

COHEN, Sheldon; KAMARCK, Tom; & MERMELSTEIN, Robin (1983). A global measure of per-ceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24, 385-396. https://doi.org/10.2307/2136404

CONTI, Josep Vidal; MUNTANER, Adrià; & SAMPOL, Pere Palou (2018). Diferencias de estrés y afrontamiento del mismo según el género y cómo afecta al rendimiento académico en estudiantes universitarios. Contextos educativos: Revista de Educación, 22, 181-195. https://doi.org/10.18172/con.3369

DARDEN, C. A; GINTER, E. J; & GAZDA, G. M. (1996). Life skills development scale adolescent form: The theoretical and therapeutic relevance of life-skills. Journal of Mental Health Counseling, 18, 142-163.

DE LA FUENTE, Jesús; ZAPATA, Lucía; MARTÍNEZ-VICENTE, José Manuel; SANDER, Paul; & PUTWAIN, Dave (2015). Personal self-regulation, self-regulated learning and coping strategies, in university contexts with stress. En Alejandro Peña-Ayala (Eds.), Metacognition: Fundaments, Applications, and Trends (pp. 223-255). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-11062-2_9

DENHAM, Susanne Ayers; BASSETT, Hideko Hamada; WAY, Erin; MINCIC, Melissa; ZINSSER, Katherine; & GRALING, Kelly (2011). Preschoolers’ emotion knowledge: Self-regulatory foundations, and predictions of early school success. Cognition & Emotion, 26(4), 667- 679. https://doi.org/10.1080/02699931.2011.602049

DONAHUE, John J; GORANSON, Anders C; MCCLURE, Kelly S; & VAN MALE, Lynn M. (2014). Emotion dysregulation, negative affect, and aggression: A moderated, multiple mediator analysis. Personality and Individual Differences, 70, 23-28. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.06.009

EROL, Ruth Yasemin; & ORTH, Ulrich (2011). Self-esteem development from age 14 to 30 years: A longitudinal study. Journal of Personality and Social Psychology, 101(3), 607-619. https://doi.org/10.1037/a0024299

ESCOBAR, Milagros; TRIANES, María Victoria; FERNÁNDEZ-BAENA, Francisco Javier; & MIRANDA PÁEZ, Jesús (2010). Relaciones entre aceptación sociométrica escolar e inadaptación socioemocional, estrés cotidiano y afrontamiento. Revista Latinoamericana de Psicología, 42(3), 469-479. http://publicaciones.konradlorenz.edu.co/index.php/rlpsi/article/view/588

FERNÁNDEZ-GONZÁLEZ, Lourdes; GONZÁLEZ-HERNÁNDEZ, Antonio; & TRIANES-TORRES, María Victoria (2015). Relaciones entre estrés académico, apoyo social, optimismo-pesimismo y autoestima en estudiantes universitarios. Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 13(35), 111-130. https://doi.org/10.14204/ejrep.35.14053

GARCÍA-ÁLVAREZ, Diego; & SOLER, María José (2020). Programa Creciendo Fuertes, desarrollo positivo adolescente y educación: un entramado saludable. Revista De Estudios E Investigación En Psicología Y Educación, 7(2), 149-162. https://doi.org/10.17979/reipe.2020.7.2.6921

GÁZQUEZ, José Jesús; PÉREZ-FUENTES, María del Carmen; CARRIÓN, José Juan; LUQUE, Antonio; & MOLERO, María del Mar (2015). Interpersonal value profiles and analysis to adolescent behavior and social attitudes. Revista de Psicodidáctica, 20(2), 321-337. https://doi.org/10.1387/RevPsicodidact.12978

GÁZQUEZ, José Jesús; PÉREZ-FUENTES, María del Carmen; MOLERO, María del Mar; BARRAGÁN, Ana Belén; MARTOS, África; & SÁNCHEZ-MARCHÁN, Cristina (2016). Drug use in adolescent in relation to social support and reactive and protective aggresive behaviour. Psicothema, 28(3), 318-322. https://doi.org/10.7334/psicothema2015.327

GIL, José Antonio (2020). ¿Es posible un currículo basado en las funciones ejecutivas? De la función a la competencia: propuesta de integración de la “competencia ejecutiva” en el aula. Journal of Neuroeducation, 1(1), 114-129. https://doi.org/10.1344/joned.v1i1.31363

GILMORE, Camilla; & CRAGG, Lucy (2014). Teachers’ understanding of the role of executive functions in mathematics learning. Mind, Brain, and Education, 8(3), 132–136. https://doi.org/10.1111/mbe.12050

G.-CABANACH, Ramón; FARIÑA, Francisca; FREIRE, Carlos; GONZÁLEZ, Patricia; & FERRADÁS, María del Mar (2013). Diferencias en el afrontamiento del estrés en estudiantes universitarios hombres y mujeres. European Journal of Education and Psychology, 6(1), 19-32. https://doi.org/10.30552/ejep.v6i1.89

GONZÁLEZ-CABANACH, Ramón; FERNÁNDEZ-CERVANTES, Ramón; GONZÁLEZ-DONIZ, Luz; & FREIRE, Carlos (2010). Estresores académicos percibidos por estudiantes universitarios de ciencias de la salud. Fisioterapia, 32(4), 151-158. https://doi.org/10.1016/j.ft.2010.01.005

HODZIC, Sabina; RIPOLL, Pilar; COSTA, Hilda; & ZENASNI, Franck (2016). Are emotionally intelligent students more resilient to stress? The moderating effect of emotional attention, clarity and repair. Behavioral Psychology/Psicología Conductual, 24(2), 253-272. Disponible en: https://www.behavioralpsycho.com/numeros/volumen-24-numero-2-2016/

IBAÑEZ, María Begoña; FRANCO, Paul; & MUSTACA, Alba Elisabeth (2018). Intolerancia a la frustración y regulación emocional en adolescentes. Revista ConCiencia EPG, 3(2), 12-33. https://doi.org/10.32654/CONCIENCIAEPG.3-2.2

IVCEVIC, Zorana; & BRACKETT, Marc (2014). Predicting school success: Comparing conscientiousness, grit, and emotion regulation ability. Journal of Research in Personality, 52, 29-36. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2014.06.005

JOHNSON, Elizabeth I; & SWENDSEN, Joel D. (2015). Estado social percibido y respuestas de los primeros adolescentes a eventos diarios negativos. Journal of Child and Family Studies, 24(6), 1593-1604. https://doi.org/10.1007/s10826-014-9963-y

KARAMAN, Mehmet A; NELSON, Kristina M; & Cavazos Vela, Javier (2018). The mediation effects of achievement motivation and locus of control between academic stress and life satisfaction in undergraduate students. British Journal of Guidance y Counselling, 46(4), 375-384. https://doi.org/10.1080/03069885.2017.1346233

KARAMAN, Mehmet A; & WATSON, Joshua C. (2017). Examining associations among achievement motivation, locus of control, academic stress, and life satisfaction: A comparison of U.S. and international undergraduate students. Personality and Individual Differences, 111, 106-110. https://doi.org/10.1016/j.paid.2017.02.006

KÖKÖNYEI, Gyöngyi; JÓZAN, Anna; MORGAN, Antony; SZEMENYEI, Eszter; URBÁN, Róbert; REINHARDT, Melinda; & DEMETROVICS, Zsolt (2015). Perseverative thoughts and subjective health complaints in adolescence: Mediating effects of perceived stress and negative effects. Psychology & Health, 30(8), 969-986. https://doi.org/10.1080/08870446.2015.1007982

KORZENIOWSKI, Celina Graciela; & ISON, Mirta Susana (2019). Escala de funcionamiento ejecutivo para escolares: Análisis de las Propiedades Psicométricas. Psicología Educativa, 25(2), 147-157. https://doi.org/10.5093/psed2019a4

LAZARUS, Richard Stanley (1984). Puzzles in the study of daily hassles. Journal of Behavioral Medicine, 7, 375-389. https://doi.org/10.1007/BF00845271

MARTÍNEZ-VICENTE, Marta; SUÁREZ-RIVEIRO, José Manuel; & VALIENTE-BARROSO, Carlos (2019). Funcionalidad ejecutiva y aprendizaje en alumnado de primaria. Electronic Journal of Research in Education Psychology, 17(47), 55-80. https://doi.org/10.25115/ejrep.v17i47.2031

MEILSTRUP, Charlotte; ERSBØLL, Annette K; NIELSEN, Line; KOUSHEDE, Vibeke; BENDTSEN, Pernille; DUE, Pernille; & HOLSTEIN, Bjørn E. (2015). Emotional symptoms among adolescents: epidemio¬logical analysis of individual-, classroom- and school-level factors. European Journal of Public Health, 25(4), 644-649. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckv046

MERINO-RIVERA, María Dolores; PRIVADO, Jesús; DÍAZ, Eva; RUBIO, Susana; & LÓPEZ, María Inmaculada (2017). Funcionamiento psicológico positivo en España: ¿existen diferencias en función del nivel educativo? Revista De Estudios E Investigación En Psicología Y Educación, 7, 118-122. https://doi.org/10.17979/reipe.2017.0.07.3000

MUSTACA, Alba Elisabeth (2018). Frustración y conductas sociales. Avances en Psicología Latinoamericana, 36(1), 65-81. https://doi.org/10.12804/revistas.urosario.edu.co/apl/a.4643

OCHSNER, Kevin N; & GROSS, James J. (2014). Las bases neurales de la emoción y la regulación de la emoción: una perspectiva de valoración. En J. J. Gross (Ed.), Manual de regulación de las emociones (pp. 23-42). Guilford Press.

OLIVA, Alfredo; ANTOLIN, Lucía; PERTEGAL, Miguel Ángel; RÍOS, Moisés; PARRA, Águeda; HERNANDO, Ángel; & REINA, María del Carmen (2011). Instrumentos para la evaluación de la salud mental y el desarro¬llo positivo adolescente y los activos que lo promueven. Consejería de Salud de Andalucía. http://hdl.handle.net/11441/32153

OLIVA, Alfredo; PERTEGAL, Miguel Ángel; ANTOLÍN, Lucía; REINA, Mª Carmen; RÍOS, Moisés; HERNANDO, Ángel; PARRA, Aguado; PASCUAL, Diana María; & ESTÉVEZ, Rosa María (2011). Desarrollo positivo adolescente y los activos que lo promueven: un estudio en centros docentes andaluces. Consejería de Salud de Andalucía. http://hdl.handle.net/11441/32695

ORDÓÑEZ, Ana; MAGANTO, Carmen; & GONZÁLEZ, Remedios (2015). Somatic complaints, emotio¬nal awareness and maladjustment in schoolchildren. Anales de Pediatría, 82(5), 308-315. https://doi.org/10.1016/j.anpede.2015.04.004

ORGILÉS, Mireia; SAMPER, María Dolores; FERNÁNDEZ-MARTÍNEZ, Iván; & ESPADA, José Pedro (2017). Depre¬sión en preadolescentes españoles: diferencias en función de variables fami¬liares. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes, 4(2), 129-134. https://doi.org/0.21134/rpcna.2019.06.1.7

PARDOS-VÉGLIA, Alexandra; & GONZÁLEZ-RUIZ, María (2018). Intervención sobre las funciones ejecutivas (FE) desde el contexto educativo. Revista Iberoamericana de Educación, 78(1), 27-42. https://doi.org/10.35362/rie7813269

PEÑA, Elvia; BERNAL, Lorena Inés; PÉREZ, Rodrigo., REYNA, Leticia; & GARCÍA, Karla Giselle (2018). Estrés y estrategias de afrontamiento en Estudiantes de Nivel Superior de la Universidad Autónoma de Guerrero. NURE Investigación, 15(92), 1-8. https://www.nureinvestigacion.es/OJS/index.php/nure/article/view/1299

PÉREZ-FUENTES, María del Carmen; GÁZQUEZ, José Jesús; MOLERO, María del Mar; CARDILA, Fernando; MARTOS, África; BARRAGÁN, Ana B; GARZÓN, Anabella; CARRIÓN, José Juan; & MERCADER, Isabel (2015). Impulsividad y consumo de alcohol y tabaco en adolescentes. European Journal of Investigation in Health, Psychology and Education, 5(3), 371-382. https://doi.org/10.1989/ejihpe.v5i3.139

PÉREZ-FUENTES, María del Carmen; MOLERO, María del Mar; CARRIÓN, José Juan; MERCADER, Isabel; & GÁZQUEZ, José Jesús (2016). Sensation-seeking and impulsivity as predictors of reactive and proactive aggression in adolescents. Frontiers in Psychology, 7, 1-8. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01447

PERLMAN, Susan B; LUNA, Beatriz; HEIN, Tyler C; & HUPPERT, Theodore J. (2014). fNIRS evidence of prefrontal regulation of frustration in early childhood. Neuroimage, 85(1), 326-334. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2013.04.057

PIÑÓN, Adolfo; CARBALLIDO, Elisa; VÁZQUEZ, Enrique; FERNANDES, Sara; GUTIÉRREZ, Olga; & SPUCH, Carlos (2019). Rendimiento neuropsicológico de niños y niñas con Trastorno por Déficit de Atención e Hiperactividad (TDAH). Cuadernos de Neuropsicología/Panamerican Journal of Neuropsychology, 13(1), 116-132. https://doi.org/10.7714/CNPS/13.1.206

PLENTY, Stephanie; ÖSTBERG, Viveca; ALMQUIST, Ylva B.; AUGUSTINE, Lilly; & MODIN, Bitte (2014). Psychosocial working conditions: an analysis of emotional symptoms and conduct problems amongst adolescent students. Journal of Adolescence, 37(4), 407-417. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2014.03.008

PORTELLANO, José Antonio; & GARCÍA, Javier (2014). Neuropsicología de la atención, las funciones ejecutivas y la memoria. Síntesis.

PORTELLANO, José Antonio; & MARTÍNEZ, María del Rosario (2014). TESEN: Test de los Senderos. TEA Ediciones.

REBOLLO, Edurne; & DE LA PEÑA, Cristina (2017). Estudio de la inteligencia emocional y función ejecutiva en Educación Primaria. ReiDoCrea: Revista Electrónica de Investigación y Docencia Creativa, 6, 29-36. https://doi.org/10.30827/Digibug.44253

REMOR, Eduardo; & CARROBLES, José Antonio. (2001). Versión española de la Escala de Estrés Percibido (PSS-14): estudio psicométrico en una muestra VIH+. Ansiedad y Estrés, 7, 195-201.

REY-BRUGUERA, Mayelin; MARTÍNEZ-ARIAS, María del Rosario; & CALONGE- ROMANO, Isabel (2017). Situaciones estresantes cotidianas en la infancia y su relación con la sintomatología y la adaptación. Psicología Conductual, 25(3), 483-502. Disponible en: https://www.behavioralpsycho.com/numeros/volume-25-issue-3-2017

SÁINZ, Marta; FERRANDO, Mercedes; HERNÁNDEZ, Daniel; FERNÁNDEZ, María del Carmen; FERRÁNDIZ, Carmen; BERMEJO, Rosario; & PRIETO, María Dolores (2012). Manejo del estrés como competencia de la inteligencia emocional en alumnos. Behavioral Psychology/Psicologia Conductual, 20(1), 137-149. Disponible en: https://www.behavioralpsycho.com/numeros/volumen-20-numero-1-2012

SHAPERO, Benjamin. G; HAMILTON, Jessica. L; STANGE, Jonathan. P; LIU, Richard. T; ABRAMSON, Lyn Y; & ALLOY, Lauren B. (2015). Moderate childhood stress buffers against depressive response to proximal stressors: a multi-wave prospective study of early adolescents. Journal of abnormal child psychology, 43(8), 1403-1413. https://doi.org/10.1007/s10802-015-0021-z

SMITH, Samantha J; & SOMHLABA, Nceba Z. (2015). Post-Apartheid South African children’s coping with daily hassles: relation to psychological adjustment. Journal of Child and Family Studies, 24(5), 1358-1372. https://doi.org/10.1007/s10826-014-9943-2

SUÁREZ-RIVEIRO, José Manuel; MARTÍNEZ-VICENTE, Marta; & VALIENTE-BARROSO, Carlos (2020). Rendimiento académico según distintos niveles de funcionalidad ejecutiva y de estrés infantil percibido. Psicología Educativa, 26(1), 77-86. https://doi.org/10.5093/psed2019a17

ROSENBERG, Marshall (1965). Society and the adolescent self-image. University Pess.

SCHOEPS, Konstanze& TAMARIT, Alicia; GONZÁLEZ, Remedios; & MONTOYA-CASTILLA, Inmaculada (2019). Competencias emocionales y autoestima en la adolescencia: impacto sobre el ajuste psicológico. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes, 6(1), 51-56. https://doi.org/10.21134/rpcna.2019.06.1.7

SELIGMAN, Martin (2014). Florecer. La nueva psicología positiva y la búsqueda del bienestar. Editorial Océano.

SELIGMAN, Martin; & CSIKSZENTMIHALYI, Mihaly (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55(1), 5-14. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.5

SUN, Shuyan; PAN, Wei; & WANG, Lihshing Leigh (2010). A comprehensive review of effect size reporting and interpreting practices in academic journals in education and psychology. Journal of Educational Psychology, 102(4), 989. https://doi.org/10.1037/a0019507

TIRAPU-USTÁRROZ, Javier; CORDERO-ANDRÉS, Patricia; & BAUSELA-HERRERAS, Esperanza (2018). Funciones ejecutivas en población infantil: propuesta de una clarificación conceptual e integradora basada en resultado de análisis factoriales. Cuadernos de Neuropsicología / Panamerican Journal of Neuropsychology, 12(3). https://www.cnps.cl/index.php/cnps/article/view/345

TULL, Matthew T; & ALDAO, Amelia (2015). Editorial overview: new directions in the science of emotion regulation. Current Opinion in Psychology, 3, 1-18. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2015.03.009

VÁSQUEZ, Carmelo (2013). La psicología positiva y sus enemigos: una réplica en base a la evidencia científica. Papeles del Psicólogo, 34(2), 91-115. Disponible en: http://www.papelesdelpsicologo.es/contenido?num = 1162

VEENA, N; & SHASTRI, Shailaja (2016). Stress and academic performance. The International Journal of Indian Psychology, 3(4), 71-82. https://doi.org/10.25215/0303.068

VENTURA-LEÓN, José Luis; CAYCHO-RODRÍGUEZ, Tomás; VARGAS-TENAZOA, Dina; & FLORES-PINO, Gianella (2018). Adaptación y validación de la Escala de Tolerancia a la Frustración (ETF) en niños peruanos. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes, 5(2), 23-29. https://doi.org/10.21134/rpcna.2018.05.2.3

VERDEJO, Antonio; & BECHARA, Antoine (2010). Neuropsicología de las funciones ejecutivas. Psicothema, 22(2), 227-235. http://www.psicothema.com/psicothema.asp?id=3720