Vol. 17 (2013)

O fortalecemento do proceso de globalización ten sido posible en confluencia co apoio do sistema educativo cando este asume unha posición na que a hexemonía patriarcal é a norma, e as actitudes e comportamentos considerados como femininos se devalúan. Nesta situación, o profesorado pode encarar as relacións que se desenvolven na aula como unha parte clave dun proceso educativo que fomenta o desenvolvemento das personas cara a autonomía e as prácticas colaboradoras, tanto no eido público como no ámbito privado. Co obxecto de desenvolver unha proposta de aprendizaxe en relación, dende as escolas ponse de relevo a necesidade dunha revisión crítica dos valores e actitudes que, como parte da sociedade, queremos que os centros educativos ensinen: reducir o nivel de violencia e eliminar os estereotipos de xénero. Estas propostas teñen por finalidade promover relacións equitativas entre mulleres e homes nun contexto de globalización.

O avance na consolidación do modelo económico capitalista esixía racionalizar a medida do tempo nos diferentes territorios europeos, tanto para o fomento da productividade económica, como para o ‘disciplinamento’ social. Así, o calendario, que fora unha mediación característica, pero tamén variable, da sociedade tradicional, foise convertendo durante a Modernidade tardía e a Contemporaneidade nunha publicación impresa crecentemente popular, paulatinamente normalizada como xénero impreso. Como obxecto de consumo cultural, o calendario ou almanaque incorporou novidades científicas nas súas páxinas publicitarias, conxuntamente cos contidos máis tradicionais e desenvolveu un rol formativo en contextos informais de educación.

O Seminario de Estudos Galegos fundouse en 1923 coa intención de dotar a Galicia dunha institución de investigación multidisciplinar, capaz de abranguer todas as áreas de coñecemento. Un dos seus obxectivos foi promover a renovación da educación mediante a investigación. Con esta fin, en 1933 e 1934 establecéronse a Sección de Pedagoxía e o Laboratorio de Psicotecnia. Aínda que a súa actividade detívose co golpe de Estado de 1936, pode considerarse o momento inicial da psicoloxía escolar e infantil en Galicia. Este artigo presenta as ideas e realizacións da Sección de Pedagoxía e o Laboratorio de Psicotecnia.

En 1821 México obtivo a súa independencia de España e tres anos despois estableceuse unha república federal. Cada estado da federación asumiu como a súa deber a promoción de escolas públicas en todos os pobos. En seis anos o goberno do estado de Chihuahua informou que fundara escolas en 60 pobos. Atopei que en 43 deses pobos xa existían durante a Colonia algún tipo de establecemento educativo. Neste artigo explícase o contexto histórico da época, o labor educativo das misións xesuítas e franciscanas en terras de indios nómades, os efectos das Reformas Borbónicas e da expulsión das xesuítas na educación, as políticas educativas do Estado mexicano e a escolarización durante os primeiros anos da República federal nesa rexión do norte de México, facendo un balance da educación formal antes e despois da independencia.

A poboación que forma a Arxentina finisecular é un aluvión de culturas, linguas e influencias ideolóxicas que a estrutura política do novo Estado pretende uniformar e consolidar baixo un sentimento identitario que necesariamente debe comezar por formarse na escola. O presente traballo detense na tendencia dos diferentes colectivos inmigrantes para manter e preservar as súas señas de identidade no lugar de destino mediante experiencias educativas propias e nas estratexias do propio Estado por crear instrumentos lexislativos que axuden a construír un sentimiento de pertenza, inherente á formación dun nuevo cidadán no novo tempo político poscolonial. En ambas vertentes dunha mesma realidade, a escola desempeña un papel fundamental.

Informes e textos de Ramón de la Sagra.

Novas de Galicia, España e máis alá.

Actualidade e novas da Historia da Educación en Portugal, 2011-2013.

 Noticias e novidades do espazo histórico-educativo luso-brasileiro.

Recensión de libro: Xosé Carlos Domínguez Alberte (ed.) (2013). Actas do IV Congreso Manuel Luis Acuña.

Recensión de libro: Ana Lúcia Cunha Fernández (2012). A construçâo do conhecimento pedagógico: análise comparada de revistas de educaçâo e ensino; Brasil-Portugal, 1880-1930.

 Recensión de libro: S. Braster, F. Simon & I. Grosvenor (2013). A History of Popular Education.

Recensión de libros: Carlos  Monarcha e Decio Gatti Júnior (orgs.) (2013). Trajectorias na formaçâo do campo da história da educaçâo brasileira. Uberlândia: Ediçôes da Universidade Federal, 240 pp. || Geraldo Gonçalves de Lima (2014). Modernidade e Educaçâo no Brasil Republicano. O grupo escolar Honorato Borges (Patrocínio/ Minas Gerais, 1912-1930).

Recensión de libro: Rosa Vázquez Recio (2013). La dirección de Centros: Gestión, ética y política.

Recensión de libro: Elena Sánchez de Madariaga et al. (ed.) (2012). Las maestras de la República.

Recensión do libro: Xosé Ramón Iglesias Veiga (2013). Arquitectura e indianos na cidade de Vigo e bisbarra.

Recensión de libro: António Nóvoa, Francisco Marcelino & Jorge Ramos de Ó (orgs.) (2012). Sergio Niza. Escritos sobre educaçâo.

Recensión de libro: Rosa María Cid Galante (2013). A escola normal de mestras de Ourense (1870-1970). A súa orixe e os seus emprazamentos.

Recensión de libro: María del Mar del Pozo Andrés (2013). Justa Freire o la pasión de educar. Biografía de una maestra atrapada en la historia de España (1896-1965).

Recensión de libro: Franco Cambi & Giuseppe Trebisacce (eds.) (2012). 150 anni dell'Italia unita. Per un bilancio pedagogico (I).

Recensión de libro: Julia Varela Fernández & Ángel Juan Gordo López (coords.) (2013). “Mujeres y cambio social”, Papers. Revista de Sociología 98/4.

As mulleres quedaron excluídas inicialmente do sistema de instrución pública ideado polo liberalismo español. A exclusión inicial dará paso a unha inclusión parcial, orientada a formar as nenas para o desempeño das funcións de esposa e de nai. Os debates que se produciron en 1859 no Ateneo da Coruña e en 1892 no Congreso Pedagóxico Hispano-Portugués-Americano poñen de manifesto a hexemonía dun modelo educativo que pretendía consolidar o status de dependencia do sexo feminino. Pero nun e noutro escenario tamén se ouviron voces, como as de Antonio García Fuertes, Concepción Arenal e Emilia Pardo Bazán, que reclamaban con máis ou menos radicalidade unha educación para a autonomía. A figura de Rosalía de Castro, pola súa parte, constitúe un bo exemplo dos atrancos aos que se tiveron que enfrontar as mulleres que decidían converterse en escritoras.

Co obxectivo de contribuír á reflexión sobre os espazos e ámbitos de relacións sociais vinculados coa educación e as lóxicas destinadas á transformación de modelos e contidos relacionados coa aprendizaxe, neste artigo tómase como eixo de análise a rede de relacións xerada pola actividade de organizacións feministas en Galiza desde 1970 ata 1990. Segundo a hipótese manexada aquí, na citada rede articúlanse críticas, propostas e estratexias de loita que insisten de xeito particular na necesidade de repensar e mudar os procesos de marxinalización, discriminación e inxustiza social inscritos nas relacións establecidas de xeito dominante entre sexos, xéneros e sexualidades. Ditas propostas non restrinxen a educación ás fronteiras dos espazos académicos escolares, pois actívanse coa intención de ser aplicadas a nivel externo e interno; no persoal, nos propios agrupamentos e en todos os espazos e ámbitos de relacións sociais.

O feminismo foi un elemento clave para a transformación dos modelos de nenas e de mulleres que aparecían na literatura infantil e xuvenil. Sendo este ámbito de produción literaria o primeiro que incide na formación lectora, o tratamento dos sexos e dos xéneros que amosan estas ficcións resulta fundamental para axudar a establecer os valores da feminidade e da masculinidade nas cativas e cativos. Esta achega propón unha visión panorámica a través dos personaxes de mulleres que aparecen na literatura infantoxuvenil galega para analizar que tipo de modelos se lles presentan á infancia e á mocidade dende estas obras e cales son as posibles liñas de evolución asociadas a cada etapa.

A aparente igualdade entre rapazas e rapaces nas aulas oculta camiños históricos diferentes, marcados por relacións de xénero desiguais, que persisten nelas de forma sutil. Baixo a sospeita de que tras o discurso do “éxito escolar das rapazas” se alimente a preocupación dos que conciben –moitos máis dos que o nomean– que o mellor servizo das mulleres á sociedade (maternidade, crianza, coidados familiares e traballo doméstico en xeral) se pode ver minado polo seu éxito profesional –cuestión que recobra novo valor cando a crise económica require fortes soportes familiares para xestionar a miseria social–,apelaremos ás contribucións feministas para comprender mellor a que se está a denominar “éxito”, tarefa que entendemos prioritaria para desestabilizar algúns dos supostos que, coma este, están a imposibilitar a educación para a igualdade.

In Memoriam do profesor Julio Ruiz Berrio: camiños percorridos, memoria de traballo compartido e lembranzas.

Homenaxe a Julio Ruiz Berrio.

Homenaxe a Julio Ruiz Berrio.

Homenaxe a Julio Ruiz Berrio.