Contido principal do artigo

Xosé-Álvaro Porto Dapena
Universidade da Coruña
Espanha
Vol. 12 (2011), Artigos, Páxinas 115-153
DOI: https://doi.org/10.17979/rgf.2011.12.0.3855
Publicado: mai. 17, 2011
Como Citar

Resumo

O objeto do presente trabalho é estudar a natureza e funções do artigo que, numa grande percentagem de casos, tanto em galego como em espanhol, precede os nomes de lugar como em A Coruña, Os Peares, El Escorial, Los Monegros. A ideia, geralmente assumida, de que este artigo forma parte do próprio topónimo só é certa num reduzido número de casos, como os de Oporto ou Alcalá em espanhol, ou, em galego, Arriba, Ocastro e Acernada, porque, para além de estarem graficamente aglutinadas ao topónimo, já não se sente nem funciona como verdadeiro artigo.
Pois bem, segundo se argumenta nas páginas que se seguem, normalmente o artigo que precede os topónimos ainda funciona como tal artigo, constituindo, portanto, um vocábulo em si mesmo que, obviamente, não pode ser interpretado como constituinte do nome próprio que acompanha. Com esta forma o que aqui vamos chamar sintagma denominativo, onde tal apêndice gramatical pode desempenhar três funções bem diferenciadas: a anafórica (por exemplo, en o Miño, o Pindo, el Ebro), a recategorizadora (assim, en a Galicia medieval, el Madrid de los Austrias) e, finalmente, a pleonástica, como, por exemplo, en A Coruña, La Rioja. É certo que, neste último caso, o artigo se encontra mais unido ao nome –daí o costume de se grafar com maiúscula inicial–; porém, continua a comportar-se como tal, como o demostra o facto de ser incompatível com outro artigo de carácter anafórico ou recategorizador (por exemplo, en a Coruña de antes da guerra / *a A Coruña de antes da guerra), ou que, precedido de certas preposições, se funde com elas (assim, Vai na Coruña, Anda polas Pontes). A conclusão que se tira de tudo isto é que o artigo pleonástico é igualmente traduzível que o anafórico e recategorizador quando se fala ou se escreve numa língua diferente à língua original do topónimo: Nació en la Mariña, Veño das Batuecas.

Downloads

Não há dados estatísticos.

##plugins.generic.paperbuzz.metrics##

##plugins.generic.paperbuzz.loading##

Detalles do artigo

Referências

Alarcos Llorach, E. (1970): Estudios de gramática funcional del español (Madrid: Gredos).

Alarcos Llorach, E. (1994): Gramática de la lengua española (Madrid: RAE / Espasa-Calpe).

Alcina Franch, J. / Blecua, J. M. (1975): Gramática española (Barcelona: Ariel).

Ariza, M. (1993): “¿Es propio el nombre propio?”, en Alcaide Lara, E. R. / Salguero Lamilar, F. J. / Ramos Márquez, M. M. (coords.), Estudios lingüísticos. En torno a la palabra, 33-40 (Sevilla: Universidad de Sevilla).

Bajo Pérez, E. (2002): La caracterización morfosintáctica del nombre propio (A Coruña: Toxos Outos).

Bello, A. (1972): Gramática de la lengua castellana destinada al uso de los americanos (Caracas: Ediciones del Ministerio de Educación).

Bosque, I. / Demonte, V. (dirs.) (2000): Gramática descriptiva de la lengua española (Madrid: RAE / Espasa-Calpe).

Burge, T. (1973): “Reference and Proper Names”, Journal of Philosophy 70, 425-439.

Burgoa, J. J. / De Aracil, C. (2009): “San Julián, patrón de la ciudad de Ferrol”, Estudios Mindonienses 25, 303-318.

Carratalá García, E. (1975): “Sobre el nombre propio en castellano (Amado Alonso y Pedro Henríquez vs. Jespersen y Jakobson)”, Anuario de Filología I, 389-395.

Coseriu, E. (19692): Teoría del lenguaje y lingüística general (Madrid: Gredos).

Correas, G. (1954): Arte de la lengua castellana (Madrid: C.S.I.C.).

Cuervo, R. J. (1987): Diccionario de construcción y régimen de la lengua castellan. Vol. III (Bogotá: Instituto Caro y Cuervo).

Díaz Hormigo, M. T. (1998): “Sustantivos comunes y sustantivos propios”, en La categoría lingüística sustantivo, 159-167 (Cádiz: Universidad de Cádiz).

Fernández Leboráns, M. J. (1999): “El nombre propio”, en Bosque, I. / Demonte, V. (dirs.), Gramática descriptiva de la lengua española. 1: Sintaxis básica de las clases de palabras, 77-128 (Madrid: Real Academia Española / Espasa-Calpe).

Fernández Ramírez, S. (19872): Gramática española. 3.2: El pronombre. Vol. preparado por J. Polo (Madrid: Arco/Libros).

Freixeiro Mato, X. R. (2000): Gramática da lingua galega, II: Morfosintaxe (Vigo: Edicións A Nosa Terra).

García Gallarín, C. (1998): El nombre propio. Estudios de historia lingüística española(Madrid: PatRon).

Gardiner, A. (1940): The Theory of Proper Names (Londres).

Gary Preur, M. N. (1994): Grammaire du nom proper (Paris: PUF Linguistique nouvelle).

Hernández Alonso, C. (1985): “Lo, ¿artículo o pronombre?”, Anuario de Lingüística Hispánica I, 115 y ss.

Jonasson, K. (1994): Le nom propre. Constructions et interpretations (Louvin-la-Neuve: Ducult).

Kleiber, G. (1992): “Quand le nom propre prend article: les cas de noms propres méthonimiques, French Languages Studies 2, 185-205.

Lapesa, R. (1974): “’El’, ‘la’, ‘lo’ como antecedente de relativo en español”, en F. Marcos Marín, Aproximación a la gramática española, IX-XVII (Madrid: Cincel).

Lázaro Carreter, F. (1975): “El problema del artículo en español: una lanza por Bello”, en Homenaje a la memoria de D. Antonio Rodríguez Moñino, 347-371 (Madrid: Castalia).

Lenz, R. (19353): La oración y sus partes (Madrid: Centro de Estudios Históricos).

López García, A. (1985): “Lo propio del nombre propio”, Lingüística Española Actual VII, 37-54.

López García, A. (2000): “Clases de nombres propios”, en G. Wotjak (ed.), En torno al sustantivo y adjetivo en el español actual, 183-189 (Frankfurt am Main:Vervuert).

Lyons, J. (1975): Introducción en la lingüística teórica. Versión española de R. Cerdà (Barcelona: Teide).

Martinet, A. (1978): “La palabra”, en Estudios de sintaxis funcional, 204-223 (Madrid: Gredos).

Martínez, J. A. (1994): “Las construcciones apositivas en español”, en Cuestiones marginadas de gramática española, 173-224 (Madrid: Istmo).

Migliorini, B. (1968): Del nome propio al nome comune (Firence: Leo S. Olschki).

Molino, J. (1982): “Le nom propre dans la langue”, Langages 66, 5-20.

Morala, J. R. (1986): “El nombre propio ¿objeto de estudio interdisciplinar?”, Contextos 8, 49-61.

Moralejo Lasso, A. (1977): Toponimia gallega y leonesa (Santiago de Compostela: Pico Sacro).

Moreno Cabrera, J. C. (1991): Curso universitario de lingüística general. Tomo I: Teoría de la gramática y sintaxis general (Madrid: Síntesis).

Navaza, G. (2004): “Os topónimos Acea de Ama e O Xurés”, Revista Galega de Filoloxía 5, 141-162.

Porto Dapena, X. A. (1985): “A vueltas de nuevo con el artículo español”, en Actas del Primer Congreso de Hispanistas de Asia, 147-162 (Seúl: Asociación Asiática de Hispanistas).

Porto Dapena, X. A. (1986): Los pronombres (Madrid: Edi-6).

Porto Dapena, X. A. (2008): “Topónimos costeiros da ría de Cedeira”, Revista Galega de Filoloxía 9, 79-125.

Pulgram, E. (1954): “Theory of Proper Names”, Beiträge zur Namenforschung 5, 165-171.

Real Academia Española (1962): Gramática de la lengua española. Ed. reformada de 1931 (Madrid: Espasa-Calpe).

Real Academia Española (1999): Ortografía de la lengua española (Madrid: Espasa-Calpe).

Real Academia Española (2005): Diccionario panhispánico de dudas (Madrid: Espasa-Calpe).

Real Academia Española (2009): Nueva gramática de la lengua española, 2 vols. (Madrid: Espasa Libros).

Robins, R. H. (1971): Lingüística general. Estudio introductorio (Madrid: Gredos).

Torres, C. (1960): “En torno al nombre y origen de El Ferrol”, Cuadernos de Estudios Gallegos XV, 143 e ss.