A navegante e a vaidosa: reescritas de Penélope e Helena na literatura galega
Contido principal do artigo
DOI:
https://doi.org/10.17979/rgf.2022.23.0.9111Resumo
Nos últimos tempos, as reescritas mitológicas que tratam de introduzir aspetos ideológicos revisados no mito hegemónico são assaz frequentes. As reinterpretações feministas são especialmente abundantes e, entre elas, a personagem de Penélope revela-se bastante popular. Penélope ora se cansa de esperar por Ulisses, ora quer ela mesma viajar ou opta por uma solução que não sacrifique a sua independência. Enquanto Penélope se transforma em ícone feminista, Helena de Troia, a personagem que tradicionalmente representou o seu contraponto, ainda não viu a sua imagem revisada. Neste aspeto, a literatura galega não é uma exceção: Penélope aparece na obra de autores que lhe concedem um alto valor simbólico ou que a transformam em dona do seu destino. Porém, as obras que incluem Helena são bem mais escassas e a esposa de Menelau continua a representar a vaidade unida à beleza física. No presente artigo centramo-nos numa análise comparativa das diferenças entre as recriações mais recentes de ambas as heroínas, para vermos como só a primeira foi transformada de forma significativa. Não entramos, portanto, noutro tipo de considerações, já tratadas pela crítica anterior.
Palavras-chave:
Detalles do artigo
Referências
Bassnett, Susan (1993). Comparative Literature. A Critical Introduction. Oxford: Blackwell.
Blanco, Carmen (2009). “Imaxes de mulleres na literatura galega: Penélopes de poetas. Rosalía Penélope, Xohana Penélope e Olga Penélope”. En González Paz, Carlos Andrés (ed.), As voces de Clío: a palabra e a memoria da muller na Galicia, 87-100. Santiago de Compostela / Madrid: Seminario de Estudios Gallegos Padre Sarmiento & Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
Bornay, Erika (2004). Las hijas de Lilith. Madrid: Cátedra.
Caamaño, Begoña (2009). Circe ou o pracer do azul. Vigo: Galaxia.
Carvalho Calero, Ricardo (1980). Pretérito imperfeito (1927-1961). Sada - A Coruña: Ediciós do Castro.
Carvalho Calero, Ricardo (1989) [1986]. Cantigas de amigo e outros poemas (1980-1985). A Coruña: AGAL.
Castro, Rosalía de (2016) [1884]. En las orillas del Sar. Vigo: Xerais.
Castro, Rosalía de (2016) [1880]. Follas novas. Vigo: Xerais.
Cunqueiro, Álvaro (1987) [1969]. Un hombre que se parecía a Orestes. Barcelona: Destino.
Cunqueiro, Álvaro (1989) [1960]. Las mocedades de Ulises. Barcelona: Destino.
Cunqueiro, Álvaro (2011). Herba aquí e acolá. En Costas, Xosé-Henrique, & Castro Buerger, Iago (eds.), Dona do corpo delgado. Herba aquí e acolá e outros poemas. Poesía 1933-1981, 95-115. Vigo: Galaxia.
Dacosta, Marta (2003). As amantes de Hamlet. A Coruña: Espiral Maior.
Esteban Santos, Alicia (2006). “Esposas en guerra (Esposas del ciclo troyano). Heroínas de la mitología griega II”, Cuadernos de Filología Clásica. Estudios griegos e indoeuropeos, 16, 85-106.
Forcadela, Manuel (2009). “Un paso adiante e outro atrás”, “O texto destecido (novamente Penélope)”. En Sete leccións de poesía, 84-98, 99-117. A Coruña: Espiral Maior.
Fraga Iribarne, Ana (1998). De Criseida a Penélope. El camino hacia el patriarcado clásico. Madrid: horas y HORAS.
Garrido González, Ana (2020). Xohana Torres. Da viúva de vivo á muller navegante. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
González Delgado, Ramiro (2005). “Penélope se hace a la mar: la remitificación de una heroína”, Estudios Clásicos, 128, 7-2.
González Fernández, Helena (2005). Elas e o paraugas totalizador. Escritoras, xénero e nación. Vigo: Xerais.
González Fernández, Helena (2009). “La mujer que no es sólo metáfora de la nación. Lecturas de las viudas de vivos de Rosalía de Castro”, Lectora: Revista De Dones i Textualitat, 15, 99-115.
González Fernández, Helena (2012). “La ausencia y la espera de la mujer sola como afirmación en Rosalía de Castro y Xohana Torres”. En Arráez, J. L., & Peral, A. (coords.), Del instante a la eternidad: Exégesis sobre “la espera” en la escritura de mujeres, 93-110. Alicante: Universidad de Alicante.
Gorgias (2013). “Encomio de Helena”. En Los sofistas: testimonios y fragmentos, 192-199. Trad. de José Solana Dueso. Madrid: Alianza Editorial.
Grimal, Pierre (1984) [1951]. Diccionario de mitología griega y romana. Trad. de Francisco Payarols. Barcelona: Paidós.
Iglesias Feijoo, Luis (1990). “Introducción”. En Iglesias Feijoo, Luis (ed.), Antonio Buero Vallejo, La tejedora de sueños. Llegada de los dioses, 9-100. Madrid: Cátedra.
Lillo Redonet, Fernando (1997). “La temática homérica en la poesía gallega”, Cuadernos de Filología Clásica. Estudios griegos e indoeuropeos, 7, 263-286.
López, Aurora (1999). “Interpretaciones de Penélope desde el mundo clásico al nuestro”. En Álvarez Morán, María Consuelo, & Iglesias Montiel, Rosa María (coords.), Actas del Congreso Internacional Contemporaneidad de los clásicos en el umbral del tercer milenio, 329-338. Murcia: Universidad de Murcia.
Lorenzo Baleirón, Eusebio (1996). Gramática do silencio. Obra poética. A Coruña: Espiral Maior.
Lourenzo, Manuel (1987). Defensa de Helena. Ourense: Sotelo Blanco Edicións.
Lourenzo, Manuel (2006a). Illa (Contos troianos). Silleda - Pontevedra: Fervenza.
Lourenzo, Manuel (2006b). Menelao aflito (Contos troianos). Silleda - Pontevedra: Fervenza.
Lourenzo, Manuel (2010). “As troianas”. En Tres versións, 13-41. Santiago de Compostela: Laiovento.
Nicolás, Ramón (1994). Entrevistas con Álvaro Cunqueiro. Vigo: Nigra.
Otero, Antía (2003). O son da xordeira. A Coruña: Espiral Maior.
Palacios, Manuela (coord.) (2008). “Poetas irlandesas y gallegas contemporáneas: encuentros y desencuentros”. En Lourenzo Modia, M. J. (ed.), Proceedings 31st AEDEAN Conference, 43-52. A Coruña: Universidade da Coruña.
Pereiro, Lois (2011) [1995]. Poesía última de amor e enfermidade. En Acuña, Ana (ed.), Poesía completa, 99-199. Vigo: Xerais.
Piñeiro Pais, Laura (2015). “Circe y Penélope, la transfiguración del mito en Circe ou o pracer do azul de Begoña Caamaño”. Dispoñible en http://culturagalega.gal/album/docs/CCG_ig_album_Bcaamanho_pineiro_pais_laura.pdf (Consultado en 5.10.2022).
Rodríguez Fer, Claudio (1986). “O poema Penélope de Díaz Castro”. En Gil Hernández, António (coord.), Comentário de textos literarios, 141-153. Madrid: Alhena.
Romaní, Ana (1994). Das últimas mareas. Culleredo - A Coruña: Espiral Maior.
Sanjurjo Pedreira, Iria (2019. Recepción, interpretación e adaptación dos clásicos grecolatinos na literatura dramática galega. Tese de doutoramento. Dispoñible en https://www.academia.edu/49326864/Recepci%C3%B3n_interpretaci%C3%B3n_e_adaptaci%C3%B3n_dos_cl%C3%A1sicos_grecolatinos_na_literatura_dram%C3%A1tica_galega_Tese_de_doutoramento_2019_ (Consultado en 5.10.2022).
Saquero Suárez-Somonte, Pilar (2014). “Helena de Troya: una heroína controvertida”, Asparkía. Investigació feminista, 25, 113-126.
Stott, Rebecca (1992). The Fabrication of the Late-Victorian femme fatale: the kiss of death. London: Macmillan.
Torres, Xohana (2004) [1992]. Tempo de ría. En Rodríguez, Luciano (ed.), Poesía reunida (1957-2001), 233-293. Santiago de Compostela: P.E.N. Clube de Galicia.
Wolf, Naomi (2020) [1991]. El mito de la belleza. Trad. De Matilde Pérez. Madrid: Continta Me Tienes.

