De trobadoresca a paródica: a lingua galega a través dos textos casteláns catrocentistas
Contido principal do artigo
Resumo
Coincidindo coa consolidación dos Trastámara no trono castelán (1369-1388), a lírica galega enfrontou un período de decadencia a través da chamada escola galego-castelá. Con todo, as referencias directas ao galego, como signo identificativo do reino da Galiza e dos seus habitantes, non deixaron de se acrecentar na literatura castelá catrocentista. Entre elas, sitúanse textos breves da segunda metade do século XV, tales como dialoxismos e sentenzas estereotipadas, en que se reproduce a lingua galega cunha auréola xocosa. A súa aparencia híbrida, así como a propia finalidade burlesca dos textos, permítenos identificar estas aparicións como os primeiros experimentos literarios onde o galego xa é obxecto de parodia e onde se manifesta a existencia de prexuízos lingüísticos antigalegos. Un recurso literario que se consolidará no século XVI e que se popularizará, especialmente no XVII, da man dos vilancicos casteláns de temática galega.
Palabras clave:
Descargas
Métricas
Detalles do artigo
Citas
Álvarez, Rosario (2017). “A lingua galega no espello. Edición e estudo de seis vilancicos cantados fóra de Galicia antes de 1650”, Madrygal. Revista de Estudios Gallegos, 20 (Especial), 25-39. Dispoñíbel en https://doi.org/10.5209/MADR.56219
Bizarri, Hugo (1995). Refranes que dizen las viejas tras el fuego. Kassel: Edition Reichenberger.
Bizarri, Hugo O. (2001). “La glosa de 1541 a los refranes que dizen las viejas tras el fuego”, Olivar, 2, 157-216.
Buezo, Catalina (1994). “La figura del gallego en los villancicos toledanos de los siglos XVII y XVIII”. En Lorenzo, Ramón (ed.), Actas do XIX Congreso Internacional de Lingüísticae Filoloxía Románicas, Vol. IV, 417-447. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
Caramés Martínez, Xesús (1993). A imaxe de Galicia e os galegos na literatura castelá. Vigo: Galaxia.
Carrasco Manchado, Ana Isabel (2008). “Vana o divina vox populi: La recreación de la opinión pública en Fernando del Pulgar”. En Nieto Soria, José Manuel, & López-Cordón Cortezo, María Victoria (eds.), Gobernar en tiempos de crisis. Las quiebras dinásticas en el ámbito hispano (1250-1808), 287-305. Madrid: Sílex.
Chacón Calvar, Rafael (2015). “Prestixio e desprestixio do galego en alleas terras”. Dispoñíbel en http://bouvard.blogaliza.org/2015/02/17/prestixio-e-desprestixio-do-galegoen-alleas-terras (Consultado en 04.09.2017)
Conde Tarrío, Germán (2004). “Hernán Núñez (1555) e Gonzalo de Correas (1627): os primeiros refraneiros galegos”, Cadernos de Fraseoloxía Galega, 6, 27-56.
Crida Álvarez, Carlos Alberto & Sevilla Muñoz, Julia (2015). “La problemática terminológica en los estudios paremiológicos”, Anuari de Filologia. Estudis de Lingüística, 5, 67-77.
Fernández Gallardo, Luis, & Jiménez Calvente, Teresa (eds. e trads.) (2015). El “Duodenarium (c. 1442) de Alfonso de Cartagena: cultura castellana y letras latinas en un proyecto inconcluso. Córdoba: Almuzara.
Fernández Gallardo, Luis (2012). “Lengua e identidad nacional en el pensamiento político de Alonso de Cartagena”, e-Spania [En liña]. Dispoñíbel http://journals.openedition.org/e-spania/21012 (Consultado en 02.05.2022). https://doi.org/10.4000/e-spania.21012
Freixeiro Mato, Xosé Ramón (2010). “Lingua e poder político na Galiza e en Portugal durante a Baixa Idade Media”. En Tavares Maleval, Mª Amparo, & Tato Fontaíña, Laura (eds.), Estudos Galego-Brasileiros, 4, 151-181. A Coruña: Universidade da Coruña.
García de Castro, Diego (2006). Refranes que dizen los viejos. Seniloquium. Ed. e trad. Cantalapiedra Erostarbe, Fernando, & Moreno Uclés, Juan. València: Universitat de València.
García Martín, José María (2008). “Relaciones entre los estados peninsulares y significado de las lenguas en la Baja Edad Media”. En Elvira, Javier, Fernández-Ordóñez, Inés, García González, Javier, & Serradilla Castaño, Ana (eds.), Lenguas, reinos y dialectos en la Edad Media ibérica la construcción de la identidad: homenaje a Juan Ramón Lodares, 31-62. Madrid / Frankfurt: Iberoamericana & Verwuert.
García Oro, José (1976). Diego de Muros III y la cultura gallega del siglo XV. Vigo: Galaxia.
Jardin, Jean-Pierre (2000). “El modelo alfosí ante la revolución trastámara. Los sumarios de crónicas generales del siglo XV”. En Martin, Georges (ed.), La historia alfonsí: el modelo y sus destinos (siglos XIII-XV), 141-159. Madrid: Casa de Velázquez.
Korreas, Gonzalo de (1627). Vokabulario de rrefranes i frases proverbiales i otras fórmulas komunes de la lengua kastellana. Biblioteca Nacional de España, Madrid (Mss/4450).
Lindsay, Wallace Martin (ed) (1911) [1957]. Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive Originum Libri XX. Vol. I. London: Oxford University Press.
López Carreira, Anselmo (2005). O reino medieval de Galicia. Contribución á súa historia política. Vigo: A Nosa Terra.
Maians i Siscar, Gregori [Mayáns i Siscár, Gregorio] (1737). Orígenes de la lengua española, compuestos por varios autores. Tomo II. Madrid: por Juan de Zuñiga.
Mariño Paz, Ramón (1998). Historia da lingua galega. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
Mateo Palacios, Ana (ed.) (2013): Flor de virtudes. Zaragoza / Huesca / Teruel: Prensas de la Universidad de Zaragoza & Instituto de Estudio Altoaragoneses & Instituto de Estudios Turolenses.
Mena, Juan de (1501). Las trezientas. Toledo: Pedro Hagembach.
Mondéjar, José (1991). Dialectología andaluza. Estudios. Granada: Don Quijote.
Monsalvo Antón, José María (2011). “Poder y cultura en la Castilla de Juan II: Ambientes cortesanos, humanismo autóctono y discursos políticos”. En Rodríguez San Pedro Bezares, Luis Enrique, & Polo Rodríguez, Juan Luis (eds.), Salamanca y su Universidad en el primer Renacimiento: siglo XV, 15-92. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca.
Monteagudo, Henrique (1999). Historia social da lingua galega: Idioma, sociedade e cultura a través do tempo. Vigo: Galaxia.
Navas Sánchez-Élez, María Victoria (2007): “Visión de Galicia en escritores portugueses: el
caso de Fernando Assis Pacheco (1937-1995) en Trabalhos e paixões de Benito Prada:
galego de Ourense que veio a Portugal ganhar a vida”. En González Fernández, Helena, & Lama López, Mª Xesús (eds.), Actas VII Congreso Internacional de Estudos
Galegos. Mulleres en Galicia. Galicia e os outros pobos da Península. Barcelona 28 31 de maio de 2003, 603-616. Sada - A Coruña: Ediciós do Castro & Asociación Internacional de Estudos Galegos (AIEG) & Universitat de Barcelona.
Núñez de Toledo, Hernán (1555). Refranes o proverbios en romance. Salamanca: Juan de Canova.
Olivera Serrano, César (2005). Beatriz de Portugal. La pugna dinástica Avís-Trastámara. Santiago de Compostela: Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.
Palencia, Alfonso de (1909): Guerra de Granada. Trad. de A. Paz y Meliá. Madrid: Tipografía de la Revista de Archivos.
Palencia, Alfonso de (1974): Cuarta Década de Alonso de Palencia. Trad. de J. López de Toro. Tomo II. Madrid: Real Academia de la Historia.
Pensado, José Luis (1985). El gallego, Galicia y los gallegos a través de los tiempos. A Coruña: La Voz de Galicia.
Pensado, José Luis (1999) [1982]. “Evaluación del asturiano entre las lenguas de España”, Lletres Asturianes, 1, 28-40 [Reeditado en Estudios Asturianos. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana].
Peres Vigo, A. (2020). “Do supremacismo á xenofobia: o idioma galego no pensamento castelán (séculos XV-XVII)”, Revista Galega de Filoloxía, 21, 139-171. Dispoñíbel en https://doi.org/10.17979/rgf.2020.21.0.7344
Polín, Ricardo (1994). A poesía lírica galego-castelá (1350-1450). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
Rey Sánchez, Generosa (2010). Lenguas y dialectos hispánicos en los villancicos del siglo de oro. Edición de villancicos españoles del siglo XVII (1621-1700). Tese de doutoramento. Universidad de Salamanca.
Rodríguez Sánchez, Francisco (2015) [1976]. Conflito lingüístico e ideoloxía na Galiza. Santiago de Compostela: Laiovento.
Saavedra, Pegerto (2010). “La Galicia que vio nacer y crecer a Gregorio Fernández”,
Cuadernos de Estudios Gallegos, 57/123, 273-298. Dispoñíbel en https://doi.org/10.3989/ceg.2010.v57.i123.80
Saco Arce, Juan Antonio (1987) [1881]. Literatura popular de Galicia: colección de coplas, villancicos, diálogos, romances, cuentos y refranes gallegos. Ed. J. L. Saco Cid. Ourense: Deputación de Ourense.
Varela Barreiro, Francisco Xavier, & Pichel Gotérrez, Ricardo (2016). “Galego-portugués e castelán na Galiza do século XV: retrincos significativos na documentación xudicial da colección da catedral de Lugo”. En Mariño Paz, Ramón, & Varela Barreiro, Francisco Xavier (eds.), A lingua galega no solpor medieval, 97-120. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
Zaharescu, Ana-Maria (2017). Las Letras de Fernando de Pulgar, nueva edición, estudio preliminar y notas. New York: City University of New York. Dispoñíbel en: https://academicworks.cuny.edu/gc_etds/2054 (Consultado en 18.04.2022).