Contido principal do artigo

Ana Isabel Boullón Agrelo
Universidade de Santigo de Compostela
España
https://orcid.org/0000-0001-9949-0035
Vol. 12 (2011), Artigos, Páxinas 11-35
DOI: https://doi.org/10.17979/rgf.2011.12.0.3852
Publicado: maio 17, 2011
##submission.howToCite##

Resumo

Neste traballo analízanse os problemas que presenta a estandarización dos topónimos con artigo: a súa presenza ou non na forma oficial, as contraccións coas preposicións e o feito de algunhas formas presentaren un uso flutuante do artigo, debido a que o artigo moderno non procede do demostrativo latino que orixinou o artigo (ILLE, -A, -UD), senón da deglutinación dun O- ou A- iniciais que formaba parte orixinariamente da palabra a que hoxe anteceden. Establecerase a historia interna de cada voz, tendo en conta a etimoloxía e as documentacións antigas, confrontándoa cos criterios propostos pola Comisión de Toponimia. Ademais, atenderase á situación sociolingüística a que se viron expostos os topónimos así formados, no que toca á castelanización, desde o séc. XVI en diante, e as consecuencias que deste proceso aínda se derivan nos nosos días, especialmente no que toca ao tratamento da toponimia galega como exonimia desde o español.

Descargas

Os datos de descargas todavía non están dispoñibles.

Métricas

Cargando métricas ...

Detalles do artigo

Citas

Fontes documentais históricas

CasaAltamira = García, Oro, J. / Potela Silva, Mª J. (2003): La casa de Altamira durante el Renacimiento: estudio introductorio y colección diplomática (Santiago de Compostela: El Eco Franciscano).

CDBelvís = Rodríguez Núñez, C. C. (1989): “Santa María de Belvís, un convento mendicante femenino en la Baja Edad Media”, Estudios Mindonienses 5, 335-485 = El monasterio de dominicas de Belvís de Santiago de Compostela (Ferrol).

CDGH = López Ferreiro, A. (1901): Colección diplomática de Galicia Histórica (Santiago de Compostela: Tipografía Galaica). [Ed. facsímil: Santiago de Compostela: Edicións do Cerne, 1998].

CDMaia = Maia, C. de Azevedo (1986): História do galego-portugués. Estado lingüístico da Galiza e do Noroeste de Portugal do século XII ao século XVI (com referência á situação do galego moderno) (Coimbra: I.N.I.C).

CDOseira = Romaní Martínez, M. (1989): La colección diplomática de santa María de Oseira (1025-1310). 2 vols. (Santiago de Compostela: Tórculo Edicións).

CDPombeiro = Lucas Álvarez, M. / Lucas Domínguez, P. P. (1996): El priorato benedictino de san Vicenzo de Pombeiro y su colección diplomática en la Alta Edad Media (Sada-A Coruña: Ed. do Castro).

CDSClodioRibeiro = Lucas Álvarez, M. / Lucas Domínguez, P. (1996): El monasterio de San Clodio do Ribeiro en la Edad Media: estudio y documentos (Sada / A Coruña: Edicións do Castro).

CDTui = Portela Silva, E. (1976): La región del obispado de Tuy en los siglos XII a XV. Una sociedad en expansión y en la crisis (Santiago: Tip. El Eco Franciscano). [Separata de Compostellanum (20)].

DipAstur = Floriano Cumbreño, A. C. (1949/1951): Diplomática española del período astur. Estudio de las fuentes documentales del reino de Asturias (718-910) 2 vols. (Oviedo: Diputación Provincial / Instituto de Estudios Asturianos).

Doc-1260 = Boullón Agrelo, A. I. / Monteagudo, H. (2009): De verbo a verbo: documentos en galego anteriores a 1260. Anexo 65 de Verba (Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela) [Contén un anexo con 50 imaxes de documentos medievais].

DocHCoruña = González Garcés, M. (1988): Historia de La Coruña. Edad Media (A Coruña: Caixa Galicia).

DocUnivSantiago = Lucas Álvarez, M. / Justo Martín, Mª X. (1991): Fontes documentais da Universidade de Santiago de Compostela. Pergameos da serie Bens do Arquivo Histórico Universitario (Anos 1237/1537). Edición diplomática (Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega).

DocXIII-XVI = Martínez Salazar, A. (1911): Documentos gallegos de los siglos XIII al XVI (A Coruña: Casa de la Misericordia).

García Conde, A. (1976): “Inventario de bienes de la mesa canonical de Lugo”, BCPMHALugo 9, n. 85-86, pp. 307-320.

González González, J. (1944): Alfonso IX. 2 vols. (Madrid: Instituto Jerónimo Zurita).

LCPontevedra = Rodríguez González, Á. (1989): Livro do Concello de Pontevedra (1431-1463) (Pontevedra: Museo Provincial).

LCSantiago = Rodríguez González, Á (1992): Libro do Concello de Santiago (1416-1422) (Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega).

LTenzasSantiago = Méndez Fernández, Mª L. (1991): Contribución ó estudio dun libro das Tenzas da Catedral de Santiago. Edición crítica e estudio dos folios 1 a 27. Memoria de Licenciatura. Universidade de Santiago de Compostela.

SAMI = López Ferreiro, A. (1899/1911): Historia de la Santa Apostólica Metropolitana Iglesia de Compostela. 11 vols. (Santiago de Compostela: Imprenta del Seminario). [Ed. facsímil: Santiago de Compostela: Sálvora, 1983].

TASantiago = Lucas Álvarez, M. (1997): La documentación del Tumbo A de la Catedral de Santiago de Compostela. Estudio y edición (León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”) = Tumbo A de la Catedral de Santiago. Estudio y edición. Santiago de Compostela: Cabildo de la S.A.M.I. / Seminario de Estudios Galegos, 1998.

TBSantiago = González Balasch, Mª T. (2004): Tumbo B de la Catedral de Santiago (Santiago de Compostela: Cabildo de la S.A.M.I. Catedral / Seminario de Estudos Galegos).

TCaaveiro = Fernández de Viana y Vieites, J. I. / Pablos Ramírez, J. C. de / González Balasch, Mª T. (1996-1997): “El Tumbo de Caaveiro”, Cátedra 3 (1996), 267- 437; 4 (1997), 221-385.

TCelanova = Andrade Cernadas, J. M. (1995): O tombo de Celanova: estudio introductorio, edición e índices (ss. IX-XII) (Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega).

TColoradoSantiago = Fernández Catón, J. Mª (1990): El llamado Tumbo Colorado y otros códices de la iglesia compostelana. Ensayo de reconstrucción (León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro” (CSIC-CECEL) / Archivo Histórico Diocesano) = Archivos Leoneses 87/88 (1990), 7-292.

TSamos = Lucas Álvarez, M. (1986): El tumbo de san Julián de Samos (siglos VIII-XII). Estudio introductorio. Edición diplomática. Apéndices e índices (Santiago de Compostela: Publicacións de Caixa Galicia).

TToxosoutos = Pérez Rodríguez, F. (2004): Os documentos do tombo de Toxos Outos (Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega).

Bibliografía citada

Barreiro Fernández, J. R. (1986): Historia de la ciudad de La Coruña (A Coruña:La Voz de Galicia).

Bascuas, E. (2002): Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega (Universidade de Santiago de Compostela: Santiago de Compostela).

Boullón Agrelo, A. I. (1991): “Ó redor do topónimo Pobra: Estado da cuestión e novos datos”, Cadernos de Lingua 3, 15-24.

Búa Carballo, Carlos (2004): “Tres cuestións relacionadas coa toponimia antiga en ‑bris, moderna en ‑bre”, en Boullón Agrelo, A. I. (ed.), Novi te ex nomine: estudos filolóxicos ofrecidos ao Prof. Dr. Dieter Kremer, [381]-399 ([A Coruña]: Fundación Pedro Barrié de la Maza).

Búa Carballo, Carlos (2007): “Topónimos galegos en -ollo de probable orixe prerromana”, en Méndez, L. / Navaza, G. (eds.), Actas do I Congreso Internacional de Onomástica “Frei Martín Sarmiento”. Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de 2002, 391-412 (Santiago de Compostela: Asociación Galega de Onomástica / Instituto da Lingua Galega).

Búa Carballo, J. C. / Lois Silva, S. (1994/95): “Los topónimos gallegos en ‑bre deorigen prerromano”, BNF 29/30, 13-41.

Cartografía de Galicia (séculos XVI ó XIX). Colección Puertas-Mosquera. Exposición, Colexio de Fonseca, abril de 2000. Texto e catalogación: Gonzalo Méndez Martínez. Universidade de Santiago de Compostela, 2000.

Cintra, L. / Cunha, C. (1984): Nova gramática do português contemporâneo (Lisboa: Edições Sá da Costa).

Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia (2003): Nomenclátor de Galicia. (Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería da Presidencia). Dispoñible en: http://www.xunta.es/nomenclator/index.htm.

Estrela, E. / Pinto-Correia, J. D. (19994): Guia essencial da língua portuguesa para a comunicação social (Lisboa: Notícias).

García Ares, Mª C. / Martínez Mayo, C. / Neira, N. (2002): “La estandarización de los topónimos gallegos: estado de la cuestión”, en Boullón Agrelo, A. I. (ed.), Actas do XX Congreso Internacional de Ciencias Onomásticas (Santiago de Compostela, 20-25 de setembro de 1999), 449-456. (A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza) [Ed. en CD-ROM].

Helleland, B. (2006): “The social and cultural values of geographical names”, en Manual for the National Standardization of Geographical Names: United Nations Group of Experts on Geographical Names, 121-128 (New York:United Nations Publications).

HGNB = Piel, J. M. / Kremer, D. (1976): Hispano-gotisches Namenbuch (Heidelberg: Carl Winter).

Hoyo, J. del (1950?): Memorias del Arzobispado de Santiago. Edición preparada por Angel Rodríguez González e Benito Varela Jácome (Santiago de Compostela: Porto y Cía).

Insua, E. X. (2010): Orixe, peripecia e pertinencia do topónimo “San Cibrao” (Cervo) (Viveiro: Seminario de Estudos Terra de Viveiro).

Kadmon, N. (2006): “Exonyms, also called conventional names”, en Manual for the National Standardization of Geographical Names: United Nations Group of Experts on Geographical Names, 129-131 (New York: United Nations Publications).

López Alsina, F. (1988): La ciudad de Santiago de Compostela en la Alta Edad Media (Santiago de Compostela: Ayuntamiento de Santiago de Compostela / Centro de Estudios Jacobeos / Museo Nacional de las Peregrinaciones).

López Portas, M. B. / Martínez Arribas, F. (2002): “A oficialidade das linguas en relación coa toponimia: o caso de ‘A Coruña’”, Llengua i Dret 38, 117-148.

Lorenzo, R. (1975/1977): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Edición crítica anotada, con introdución, índice onomástico e glosario. 2 vols. (Ourense: Instituto de Estudios Orensanos “Padre Feijoo”).

Madoz, Pascual (1845-1850): Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar (Madrid: Est. Literario Tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti).

Martínez Lema, P. (2010): A toponimia das comarcas de Bergantiños, Fisterra, Soneira e Xallas na documentación do Tombo de Toxos Outos (séculos XII-XIV). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela.

Martínez Salazar, A. (1948) [1897-1898]: “Los nombres de La Coruña”, en Algunos temas gallegos. Vol. 1, 371-409 (A Coruña: RAG).

Mateus, M. H. Mira et al. (20035): Gramática da língua portuguesa (Lisboa: Caminho).

Méndez, L. (2002): “Questions about the use of articles with toponyms”, en Boullón Agrelo, A. I. (ed.), Actas do XX Congreso Internacional de Ciencias Onomásticas (Santiago de Compostela, 20-25 de setembro de 1999), 503-512 (A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza) [Ed. en CD-ROM].

Menéndez Pidal, R. (198610): Orígenes del español. Estado lingüístico de la Península Ibérica hasta el S.XI (Madrid: Espasa-Calpe).

Miñano, S. (1826-1829): Diccionario geográfico y estadístico de España y Portugal. 11 vols.

Moralejo Álvarez, J. J. (2008): Callaica Nomina: estudios de onomástica gallega ([A Coruña]: Fundación Pedro Barrié de la Maza).

Moralejo Lasso, A. (1977): Toponimia gallega y leonesa (Santiago: Pico Sacro).

Moreno Cabrera, J. C. (2010): O nacionalismo lingüístico (Cangas do Morrazo [Pontevedra]: Morgante). [Orix. en español: Barcelona: Península, 2008].

Navaza, Gonzalo (2006): Fitotoponimia galega (A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza).

Navaza, Gonzalo (2007): Toponimia de Catoira (Catoira: Concello de Catoira). Pensado, J. L. (1965): “Hidrotopónimo de origen lustral: ‘Lavacolla’”, Archiv für das Studium der neueren Sprachen 202, 182-186.

RAG / ILG (200419): Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega).

Real Academia Española (1999): Ortografía de la lengua española (Madrid:Espasa-Calpe).

Real Academia Española / Asociación de Academias de la Lengua Española (2010): Ortografía de la lengua española (Madrid: Espasa-Calpe).

Rivas Quintas, Eligio (1982): Toponimia de Marín. Anexo 18 de Verba (Santiago: Universidade de Santiago de Compostela).

Rivas Quintas, E. (2007): “Fenomenoloxía toponímica de Galicia”, en Méndez, L. / Navaza, G. (eds.), Actas do I Congreso Internacional de Onomástica “Frei Martín Sarmiento”. Santiago de Compostela, 2, 3 e 4 de setembro de 2002, 469-483 (Santiago de Compostela: Asociación Galega de Onomástica / Instituto da Lingua Galega).

Santamarina, A. (1988): “Efectos do contacto lingüístico na toponimia galega”, en Homenaxe a Joseph Piel, 87-96 (Tübingen: Niemeyer).

Solin, H. / Salomies, O. (1988): Repertorium nominum gentilium e cognominum latinorum (Hildesheim: Olms-Weidmann).

TopGal = Informe sobre o Nomenclátor e o Proxecto Toponimia de Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2005.

Vázquez Cuesta, P. / Luz, M. A. Mendes da (1980): Gramática da língua portuguesa (Lisboa: Ediçoes 70).

Vecindario de Ensenada 1759. Madrid: Centro de Gestión Catastral y Cooperación Tributaria, 1991.

Recursos en internet

AHUS = Base de datos dos fondos documentais Arquivo Histórico Universitario da Universidade de Santiago. Dispoñible en: http://www.usc.es/arquivo/fondos/acceso.htm.

CODOLGA = Corpus Documentale Latinum Gallaeciae do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. Dispoñible en: http://www.corpus.cirp.es/codolga/.

TMILG = Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega do Instituto da Lingua Galega, dirixido por Xavier Varela. Dispoñible en: http://www.ilg.usc.es/tmilg.