Conocimientos tradicionales de los pueblos amazónicos en el contexto del proceso de transición agroecológica
DOI:
https://doi.org/10.17979/ams.2015.02.020.1694Palabras clave:
educación ambiental, etnociencia, agrobiodiversidad, agroecosistemas amazónicosResumen
Valorar y respetar el conocimiento de la población local (etnociencia), basado en la práctica del manejo de sistemas productivos complejos, con énfasis en la agrobiodiversidad, que tiene la capacidad de alimentar a una gran población, sugiere una convivencia armónica del hombre con el bosque. Este trabajo tiene como objetivo abordar los principios que orientan los conocimientos tradicionales de los pueblos amazónicos, utilizados en el proceso de transición agroecológica, en el contexto de la educación ambiental. La metodología se basa en la investigación cualitativa en investigación acción. El proceso se desarrolló en las comunidades del Proyecto de Asentamiento Rural Vila Amazônia, utilizando prácticas agroecológicas combinadas con praxis de Educación Ambiental. Los resultados mostraron que el manejo del suelo practicado por los pueblos indígenas de la región, formando suelos antropizados, denominados Terra Preta dos Índios (TPI), se sugiere que el éxito de la agricultura, involucra el manejo de la materia orgánica del suelo, prácticas de agrobiodiversidad, el manejo de la vegetación secundaria y el cumplimiento de la resiliencia de los bosques y suelos, considerados condiciones fundamentales para la agricultura sustentable en la región.
Descargas
Citas
ABA-Agroecologia (2015). Portal. Quem somos. Disponível em: http://aba-agroecologia.org.br/wordpress/?page_id=40 Acesso em 29.06.2015.
ABREU DE SÁ, T.D. de (2001). Práticas agroflorestais visando ao manejo de vegetação secundaria: uma abordagem com ênfase em experiências amazônicas. In: Congresso Brasileiro de Sistemas Agroflorestais, 3, 2000: Manaus, Am.
ALTIERE, M. A. (2004) Agroecologia: a dinamica produtiva da agricultura sustentavel. /Miguel Altiere - 4 edição. Porto Alegre. Editora da UFRGS, 120p.
ALTIERE, M. A (1989). Agroecologia: as bases científicas da agricultura alternativa. Rio de Janeiro. PTA/FASE. 237p.
BRANCO, Sandra (2003). Educação ambiental: metodologia e prática de ensino. Rio de Janeiro, ed. Dunya, 80p.
BRIENZA JÚNIOR, SILVIO (2012). Enriquecimento de florestas secundárias como tecnologia de produção sustentável para a agricultura familiar. Bol. Mus. Para. Emílio Goeldi. Cienc. Nat., Belém, v. 7, n. 3, set.-dez. p. 331-337,
CAPORAL, F. R. COSTABEBER, J. A (2007). Agroecologia - alguns conceitos e princípios. / Frncisco Roberto Caporal e José. A, Costabeber. Brasília. MDA/SAF/DATER-IICA. 24p
CPATU/EMBRAPA. Centro de Pesquisa Agropecuária do Tropico Úmido/ Empresa Brasileira de Pesquisa Agropecuária (2015). Disponível em: http://tctp.cpatu.embrapa.br/noticias/acao-criativa-estimula-estudantes-a-pensarem-sobre-sistemas-agroflorestais/pinsaf. Acesso em: 28.06.2015.
DENEVAN, W. HIRAOKA, M.; MORA S. (ed.) (2001). La agricultura pré histórica em la Amazônia. Dessarollo sotenible en la Amazonia. Quito: Abla Ayala, p. 15-22.
EMBRAPA. Sistema Brasileiro de Classificação dos Solos (1999). Embrapa. SPI, Brasília. 322p.
FERNANDES, E.C.M. e NAIR, P. K. R (1986). Na evaluatin of the struture and function of tropical home gardens. Agricultural Systems, v.21, n. 4, p. 279-310.
GLIESSMAN, S. R (2000). Agroecologia: processos ecológicos em agricultura sustentável. Porto Alegre. Ed. da universidade/ UFRS. 653p.
GRANAV - Grupo Ambiental Natureza Viva Portal (2015). Disponível em: http://ganv.blogspot.com.br/ Acesso em: 28.06.2015.
IBGE. Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (2012). Manual Técnico da Vegetação Brasileira/Manuais Técnicos em Geociências. nº 1. : Sistema Fitogeográfico, Inventário das formações florestais e campestres, Técnicas e manejo de coleção botânicas e Procedimentos para mapeamentos. 2º edição revisada e ampliada. IBGE. Rio de Janeiro (RJ). 271p.
INPA. Instituto Nacional de pesquisa da Amazônia (2015). Disponível em: http:://gaviaoreal.inpa.gov.br/. Acesso em: 28.06.2015.
LIMA, H.N.; SHAEFER, C.E.R.; MELLO, J.W.V.; GILKES, R.J.; KER, J.C. (2002) Pedogenesis and pre Colombian land use of “Terra Preta Anthrosoils” of Western Amazonia. Geoderma, 110: p.1-17.
LOURENÇO, J. N. P.; SOUSA, S. G. A.; WANDELLI, E. V.; LOURENÇO, F. S. GUIMARÃES, R. R.; CAMPOS, L. S.; SILVA, R. L.; MARTINS, V. F. C. (2009) Agrobiodiversidade nos quintais agroflorestais em três assentamentos na Amazônia Ocidental. In.: Congresso Brasileiro de Agroecologia (6.: 2009). Curitiba (PR), Cadernos de Agroecologia. 09 a 12/nov/2009. 5p.
MACEDO, M. N. C. (2001). Avaliação do programa de sistemas agroflorestais em comunidade seringueira do município de Epitaciolândia - AC., 2001. Dissertação (Mestrado) - UFV. Viçosa (MG). Área de concentração: Extensão Rural. 112p.
MACEDO, J. L. V. M.; ELISA V. WANDELLI, E. V.; SILVA JUNIOR, J. P. (2001). Livro de Palestras. Congresso Brasileiro de Sistemas Agroflorestais (3.: 2000) : Manaus, (AM). Embrapa Amazônia Ocidental, 2001. (Documentos, 17), p. 102-115.
MANGRICH, A. S.; MAIA, C. M. B. F.; NOVOTHY, E. H. As Terras Preta de Índio e seqüestro de carbono. Brasília. Revista Ciências Hoje. vol 47. maio/2011. p. 48-52.
NEVES, E.G (2006). Arqueologia da Amazônia. Eduardo G. Neves. Rio de Janeiro: Jorge Zaha. 87p.
NODA, H. (2007). Agricultura familiar na Amazônia, segurança alimentar e agroecologia In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 19-22.
PANTOJA, M. C. (2005). A várzea do médio Amazonas e a sustentabilidade de um modo de vida. In: Diversidade Socioambiental nas várzeas dos rios Amazonas e Solimões- perspectivas para o desenvolvimento da sustentabilidade. Org. Deborah Lima. MMA/IBAMA. Projeto: Manejo dos Recursos Naturais da Várzea/ Programa piloto para a Proteção das Florestas Tropicais do Brasil. Brasília. p. 157 - 205.
SOMBROEK, W. G. (1966). Amazonian soils. A reconaissance of the soils of the Brazilian Amazon region. Wagenongen, Centre for Agricultural Publication and Documentation.
SOUSA, S. G. A. de (2007). Sistemas agroflorestais: experiência local na validação dos princípios agroecológicos. In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 38-43.
TEIXEIRA W. G.; MARTINS, G. C. (2003). Soil physical characterization. In: Amazonian Dark Earths Origin, properties, management. Lehman, J. Kern, D.C.; Woods W.I (eds.). Dordrecht. Kluwer Acad. Publisher. p. 271 – 286.
TEIXEIRA, W. G. (2007). O manejo do solo pelas populações pré-colombianas na Amazônia brasileira: vestígios deixados nas Terras Pretas de Índio e Terras Mulatas. In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 47-55. 2006.
TEIXEIRA, W. G.; KERN, D. C.; MADARI, B. E.; LIMA, H. N.; WOODS, W. (2010). As Terras Pretas de Índio da Amazônia: sua caracterização e uso deste conhecimento na criação de novas áreas. Manaus. Editora da Universidade Federal do Amazonas. EDUA. vol 1. 210p.
UEA. Universidade do Estado do Amazonas (2015). Disponível em: http://cursos3.uea.edu.br/apresentacao. php? cursoId=91/curso superior de agroecologia. Acesso em: 28.06.2015.
UFAM. Universidade Federal do Amazonas (2015). Disponível em: http://pedepincha.com.br/. Acesso em: 28.06.2015.
Van LEEUWEN, J.; GOMES, J.B. (1995) O pomar caseiro na região de Manaus, AM, um importante sistema agroflorestal tradicional. In: Encontro da Sociedade Brasileira de Sistemas de Produção, 2. Actas. Londrina, PR, IAPAR, Londrina: p.180-189.
WANDELLI, E. V. (2008). Estoque de biomassa em diferentes cenários de uso da terra ao norte de Manaus, Amazonas Central brasileira/ Elisa Vieira Wandelli, Manaus,. 2008. Tese (doutorado) - INPA/UFAM, Manaus, 2008. Área de Concentração Ecologia. 162f.
WANDELLI, E.V.; TAPIA-CORAL, S.C. (2008) Terra protegida: Na Amazônia, técnica de cultivo reaproveita a capoeira em vez de queimá-la. Pesquisa FAPESP (Carlos Fioravanti, de Manaus) . Edição 150 - Agosto/2008. Tecnologia, Agricultura.
WOODS, W. I.; TEIXEIRA, W. G.; LEHMANN, J.; STEINER, C.; WINKLERPRINS, A. M. G. A.; REBELLATO, L. (2009). Org. Amazonian Dark Earths: Wim Sombroek’s Vision. Heidelberg: Springer Science, 2009. 320p.
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Os traballos publicados nesta revista están baixo unha licenza Creative Commons Recoñecemento-CompartirIgual 4.0 Internacional.
Permitese e anímase aos autores a difundir os artigos aceptados para a súa publicación nos sitios web persoais ou institucionais, antes e despois da súa publicación, sempre que se indique claramente que o traballo pertence a esta revista e se proporcionen os datos bibliográficos completos xunto co acceso ao documento.