Contido principal do artigo

Silas Garcia Aquino de Sousa
EMBRAPA Amazônia Ocidental-AM
Brasil
https://orcid.org/0000-0002-5153-6273
Maria Isabel de Araújo
Universidade Norte do Paraná-UNOPAR-AM
Brasil
https://orcid.org/0000-0003-0986-2670
Elisa Vieira Wandelli
EMBRAPA Amazônia Ocidental-AM
Brasil
https://orcid.org/0000-0001-9524-7919
Vol. 02 Núm. 020 (2015), Educación ambiental, saberes tradicionais/alternativos, Páxinas 1699-1717
DOI: https://doi.org/10.17979/ams.2015.02.020.1694
Recibido: xuño 12, 2016 Publicado: dec. 14, 2015
##submission.howToCite##

Resumo

Valorar e respectar o coñecemento da poboación local (etnociencia), baseado na práctica de xestionar sistemas de produción complexos, con énfase na agrobiodiversidade, que ten a capacidade de alimentar a unha gran poboación, suxire unha convivencia harmónica do home co bosque. Este traballo ten como obxectivo abordar os principios que guían o coñecemento tradicional dos pobos amazónicos, empregados no proceso de transición agroecolóxica, no contexto da educación ambiental. A metodoloxía baséase na investigación cualitativa na investigación de acción. O proceso desenvolveuse nas comunidades do proxecto de asentamento rural Vila Amazônia, utilizando prácticas agroecolóxicas combinadas coa praxe da educación ambiental. Os resultados mostraron que o manexo do solo practicado polos indíxenas da rexión, formando solos antropizados, chamados Terra Preta dos Índios (TPI), suxírese que o éxito da agricultura implica o manexo da materia orgánica do solo, prácticas de agrobiodiversidade, xestión da vexetación secundaria e cumprimento da resiliencia de bosques e solos, que se consideran condicións fundamentais para unha agricultura sostible na rexión.

Descargas

Os datos de descargas todavía non están dispoñibles.

Detalles do artigo

Citas

ABA-Agroecologia (2015). Portal. Quem somos. Disponível em: http://aba-agroecologia.org.br/wordpress/?page_id=40 Acesso em 29.06.2015.

ABREU DE SÁ, T.D. de (2001). Práticas agroflorestais visando ao manejo de vegetação secundaria: uma abordagem com ênfase em experiências amazônicas. In: Congresso Brasileiro de Sistemas Agroflorestais, 3, 2000: Manaus, Am.

ALTIERE, M. A. (2004) Agroecologia: a dinamica produtiva da agricultura sustentavel. /Miguel Altiere - 4 edição. Porto Alegre. Editora da UFRGS, 120p.

ALTIERE, M. A (1989). Agroecologia: as bases científicas da agricultura alternativa. Rio de Janeiro. PTA/FASE. 237p.

BRANCO, Sandra (2003). Educação ambiental: metodologia e prática de ensino. Rio de Janeiro, ed. Dunya, 80p.

BRIENZA JÚNIOR, SILVIO (2012). Enriquecimento de florestas secundárias como tecnologia de produção sustentável para a agricultura familiar. Bol. Mus. Para. Emílio Goeldi. Cienc. Nat., Belém, v. 7, n. 3, set.-dez. p. 331-337,

CAPORAL, F. R. COSTABEBER, J. A (2007). Agroecologia - alguns conceitos e princípios. / Frncisco Roberto Caporal e José. A, Costabeber. Brasília. MDA/SAF/DATER-IICA. 24p

CPATU/EMBRAPA. Centro de Pesquisa Agropecuária do Tropico Úmido/ Empresa Brasileira de Pesquisa Agropecuária (2015). Disponível em: http://tctp.cpatu.embrapa.br/noticias/acao-criativa-estimula-estudantes-a-pensarem-sobre-sistemas-agroflorestais/pinsaf. Acesso em: 28.06.2015.

DENEVAN, W. HIRAOKA, M.; MORA S. (ed.) (2001). La agricultura pré histórica em la Amazônia. Dessarollo sotenible en la Amazonia. Quito: Abla Ayala, p. 15-22.

EMBRAPA. Sistema Brasileiro de Classificação dos Solos (1999). Embrapa. SPI, Brasília. 322p.

FERNANDES, E.C.M. e NAIR, P. K. R (1986). Na evaluatin of the struture and function of tropical home gardens. Agricultural Systems, v.21, n. 4, p. 279-310.

GLIESSMAN, S. R (2000). Agroecologia: processos ecológicos em agricultura sustentável. Porto Alegre. Ed. da universidade/ UFRS. 653p.

GRANAV - Grupo Ambiental Natureza Viva Portal (2015). Disponível em: http://ganv.blogspot.com.br/ Acesso em: 28.06.2015.

IBGE. Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (2012). Manual Técnico da Vegetação Brasileira/Manuais Técnicos em Geociências. nº 1. : Sistema Fitogeográfico, Inventário das formações florestais e campestres, Técnicas e manejo de coleção botânicas e Procedimentos para mapeamentos. 2º edição revisada e ampliada. IBGE. Rio de Janeiro (RJ). 271p.

INPA. Instituto Nacional de pesquisa da Amazônia (2015). Disponível em: http:://gaviaoreal.inpa.gov.br/. Acesso em: 28.06.2015.

LIMA, H.N.; SHAEFER, C.E.R.; MELLO, J.W.V.; GILKES, R.J.; KER, J.C. (2002) Pedogenesis and pre Colombian land use of “Terra Preta Anthrosoils” of Western Amazonia. Geoderma, 110: p.1-17.

LOURENÇO, J. N. P.; SOUSA, S. G. A.; WANDELLI, E. V.; LOURENÇO, F. S. GUIMARÃES, R. R.; CAMPOS, L. S.; SILVA, R. L.; MARTINS, V. F. C. (2009) Agrobiodiversidade nos quintais agroflorestais em três assentamentos na Amazônia Ocidental. In.: Congresso Brasileiro de Agroecologia (6.: 2009). Curitiba (PR), Cadernos de Agroecologia. 09 a 12/nov/2009. 5p.

MACEDO, M. N. C. (2001). Avaliação do programa de sistemas agroflorestais em comunidade seringueira do município de Epitaciolândia - AC., 2001. Dissertação (Mestrado) - UFV. Viçosa (MG). Área de concentração: Extensão Rural. 112p.

MACEDO, J. L. V. M.; ELISA V. WANDELLI, E. V.; SILVA JUNIOR, J. P. (2001). Livro de Palestras. Congresso Brasileiro de Sistemas Agroflorestais (3.: 2000) : Manaus, (AM). Embrapa Amazônia Ocidental, 2001. (Documentos, 17), p. 102-115.

MANGRICH, A. S.; MAIA, C. M. B. F.; NOVOTHY, E. H. As Terras Preta de Índio e seqüestro de carbono. Brasília. Revista Ciências Hoje. vol 47. maio/2011. p. 48-52.

NEVES, E.G (2006). Arqueologia da Amazônia. Eduardo G. Neves. Rio de Janeiro: Jorge Zaha. 87p.

NODA, H. (2007). Agricultura familiar na Amazônia, segurança alimentar e agroecologia In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 19-22.

PANTOJA, M. C. (2005). A várzea do médio Amazonas e a sustentabilidade de um modo de vida. In: Diversidade Socioambiental nas várzeas dos rios Amazonas e Solimões- perspectivas para o desenvolvimento da sustentabilidade. Org. Deborah Lima. MMA/IBAMA. Projeto: Manejo dos Recursos Naturais da Várzea/ Programa piloto para a Proteção das Florestas Tropicais do Brasil. Brasília. p. 157 - 205.

SOMBROEK, W. G. (1966). Amazonian soils. A reconaissance of the soils of the Brazilian Amazon region. Wagenongen, Centre for Agricultural Publication and Documentation.

SOUSA, S. G. A. de (2007). Sistemas agroflorestais: experiência local na validação dos princípios agroecológicos. In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 38-43.

TEIXEIRA W. G.; MARTINS, G. C. (2003). Soil physical characterization. In: Amazonian Dark Earths Origin, properties, management. Lehman, J. Kern, D.C.; Woods W.I (eds.). Dordrecht. Kluwer Acad. Publisher. p. 271 – 286.

TEIXEIRA, W. G. (2007). O manejo do solo pelas populações pré-colombianas na Amazônia brasileira: vestígios deixados nas Terras Pretas de Índio e Terras Mulatas. In: Reunião Amazônica de Agroecologia: A agroecologia no contexto amazônico, 1, 2007: Manaus, AM. Palestras. Embrapa Amazônia Ocidental. CD-ROM. p. 47-55. 2006.

TEIXEIRA, W. G.; KERN, D. C.; MADARI, B. E.; LIMA, H. N.; WOODS, W. (2010). As Terras Pretas de Índio da Amazônia: sua caracterização e uso deste conhecimento na criação de novas áreas. Manaus. Editora da Universidade Federal do Amazonas. EDUA. vol 1. 210p.

UEA. Universidade do Estado do Amazonas (2015). Disponível em: http://cursos3.uea.edu.br/apresentacao. php? cursoId=91/curso superior de agroecologia. Acesso em: 28.06.2015.

UFAM. Universidade Federal do Amazonas (2015). Disponível em: http://pedepincha.com.br/. Acesso em: 28.06.2015.

Van LEEUWEN, J.; GOMES, J.B. (1995) O pomar caseiro na região de Manaus, AM, um importante sistema agroflorestal tradicional. In: Encontro da Sociedade Brasileira de Sistemas de Produção, 2. Actas. Londrina, PR, IAPAR, Londrina: p.180-189.

WANDELLI, E. V. (2008). Estoque de biomassa em diferentes cenários de uso da terra ao norte de Manaus, Amazonas Central brasileira/ Elisa Vieira Wandelli, Manaus,. 2008. Tese (doutorado) - INPA/UFAM, Manaus, 2008. Área de Concentração Ecologia. 162f.

WANDELLI, E.V.; TAPIA-CORAL, S.C. (2008) Terra protegida: Na Amazônia, técnica de cultivo reaproveita a capoeira em vez de queimá-la. Pesquisa FAPESP (Carlos Fioravanti, de Manaus) . Edição 150 - Agosto/2008. Tecnologia, Agricultura.

WOODS, W. I.; TEIXEIRA, W. G.; LEHMANN, J.; STEINER, C.; WINKLERPRINS, A. M. G. A.; REBELLATO, L. (2009). Org. Amazonian Dark Earths: Wim Sombroek’s Vision. Heidelberg: Springer Science, 2009. 320p.