A nai educadora: Análise do discurso psicopedagóxico sobre o neno en idade pre-escolar en revistas de educación familiar (Portugal, 1945-1958)

Autoras/es

DOI:

https://doi.org/10.17979/srgphe.2024.28.1.11624

Palabras clave:

discurso psicopedagóxico, educación para a maternidade, revistas de educación familiar, infancia, Portugal

Resumo

Este traballo tivo como obxectivo contribuír para a comprensión do discurso psicopedagóxico sobre o neno en idade pre-escolar que circulou en Portugal, nos anos 40 e 50 do século XX, a través da análise de discursos dirixidos ás nais veiculados en dúas revistas de educación familiar - Os nosos Fillos e Saúde e Lar. Os nosos resultados evidenciam a existencia dunha preocupación coa forma como as criaturas eran educadas, así como a crenza de que a educación para a maternidade sería a solución para os problemas que as afectaban. Neste sentido, son difundidas informacións sobre o desenvolvemento infantil e as nais son aconselladas sobre as estratexias que poderían utilizar para coñecer e educar os seus fillos, asentes no coñecemento científico sobre o neno e a súa educación, funcionando, as revistas, como un vehículo de difusión do discurso psicopedagóxico sobre a infancia cara as nais portuguesas

Descargas

Citas

“Alguns erros na educação dos filhos.” Saúde e Lar 51 (1951):16-18.

Almeida, Virgínia de Castro e. “Quando a criança não ri.” Os Nossos Filhos 3, no. 57 (1947): 6.

Anjos, Juarez José. “História da educação da criança pela família no século 19: Fontes para uma escrita.” História da Educação 19, no. 45 (2015): 67-83. DOI: https://doi.org/10.1590/2236-3459/43619

Anjos, Maria S. “Formação do carácter.” Os Nossos Filhos 3, no. 59 (1947): 7.

Apple, Rima. Perfect motherhood: Science and childrearing in America. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 2006.

“As crianças e o mimo.” Saúde e Lar 53, (1951): 21. DOI: https://doi.org/10.1080/00119253.1951.10743155

Azrak, Adrián. “El discurso psicológico en el campo educativo: una revisión crítica de su configuración histórica y su devenir actual.” Foro de Educación 18, no. 2 (2020): 49-170. DOI: https://doi.org/10.14516/fde.716

Bakker, Nelleke. “Before Ritalin: Children and neurasthenia in the Netherlands.”, Paedagogica Historica 46, no. 3 (2010): 383-401. DOI: https://doi.org/10.1080/00309230903387745

Beatty, Barbara, Emily D. Cahan, e Julia Grant, coord. When science encounters the child: Education, parenting and child welfare in the 20th century America. New York, Teachers College Press, 2006.

“Bélgica: Congresso Mundial da Infância.” Os Nossos Filhos 8, no. 189 (1958, fevereiro): 4.

Belo, Maria, Ana Paula Alão,e Iolanda Neves Cabral,. “O Estado Novo e as mulheres.” Em O Estado Novo: Das origens ao fim da autarcia, 1926-1959 (Vol. 2), editado por João Freire, António H. de OIiveira Marques e Stephen R. Stoer. Lisboa: Fragmentos, 1987, 263-279

Bettencourt, Maria de Lourdes. “Disciplina infantil.” Os Nossos Filhos 8, no. 173 (1956): 11.

Bettencourt, Maria de Lourdes. “Inteligência infantil.” Os Nossos Filhos 8, no. 171 (1956): 10-11.

Bloch, Marianne N. “Governing teachers, parents, and children through child development knowledge.” Human Development 43 (2000): 257-265. DOI: https://doi.org/10.1159/000022685

Boltanski, Luc. Prime education et morale de classe. Paris: EHESS, 1977.

Branco, Maria Eugénia. Vida, pensamento e obra de João dos Santos. Lisboa: Livros Horizonte, 2000.

Burman, Erica. Desconstructing developmental psychology. London: Brunner-Routledge, 2008.

Carolina, M. “O seu filho é inteligente?” Os Nossos Filhos 3, no. 58 (1947): 7.

“Consultório: Da alimentação e higiene infantil.” Os Nossos Filhos 3, no. 58 (1947): 24.

Correia, António. “Como criar filhos normais?: Que fazer para lhes dar boa saúde? Como evitar desastres? Quais os bons divertimentos? Devemos empregar a pancada?” Saúde e Lar 17, (1945): 6-7.

Correia, António. “O meu filho é endiabrado.” Saúde e Lar 18, (1945): 6-7.

Correia, António. “Por que não criamos Parques Infantis?”, Saúde e Lar 26, (1946): 8-9.

“Correio dos pais: Complexos infantis.” Os Nossos Filhos 7, no. 155 (1955): 5-6.

Cucchiara, Maria e Amy C. Steinbugler. “’The books make you feel bad’: Expert advice and maternal anxiety in the early 21st century.” Sociological Forum 36, no. 4 (2021): 939-61. https://doi.org/10.1111/socf.12748 DOI: https://doi.org/10.1111/socf.12748

Davis, Teresa, Hogg, Margaret K., Marshall, David, Petersen, Alan, e Schneider, Tanja. “The knowing mother: Maternal knowledge and the reinforcement of the feminine consuming subject in magazine advertisements”. Journal of Consumer Culture 22, no. 1 (2022): 40-60. https://doi.org/10.1177/1469540519889990 DOI: https://doi.org/10.1177/1469540519889990

Donzelot, Jacques. A polícia das famílias. Rio de Janeiro: Edições Graal, 1986.

Duarte, Maria da Graça da Fonseca. “Enurese.” Os Nossos Filhos 8, no. 175 (1956). 6-7.

“... e Lar.” Saúde e Lar 38, (1948): 21.

Errington, Kate. “You and your baby (home, husband and doctor): Maternal responsibility in the British Medical Association booklet (1957-1987)”. Medical Humanities 50 (2024): 292-305. https://doi.org/10.1136/medhum-2023-012864 DOI: https://doi.org/10.1136/medhum-2023-012864

Ferreira, António Gomes. “A criança e o seu desenvolvimento em discursos médicos e pedagógicos que circularam no contexto português (séculos XVIII a XX).” Educação em Revista 26, no. 1 (2010): 215-333. DOI: https://doi.org/10.1590/S0102-46982010000100011

Ferreira, Maria Manuela. Salvar os corpos, forjar a razão: Contributo para uma análise crítica da criança e da infância como construção social, 1880-1940. Lisboa: Instituto de Inovação Educacional, 2000.

Fontes, Vítor. “A tragédia da infância”, Os Nossos Filhos 7, no. 160 (1955): 6-7.

Fontes, Vítor. “Enurese infantil.” Os Nossos Filhos 4, no. 85 (1949): 12.

Fontes, Vítor. “Higiene Mental Infantil.” Os Nossos Filhos 5, no. 121 (1952): 4-5.

Foucault, Michel. É preciso defender a sociedade. Lisboa: Livros do Brasil, 2006.

Gal, Roger. “Educação tradicional e educação moderna”, Os Nossos Filhos 3, no. 57 (1947): 7.

Giddens, Anthony. As consequências da modernidade. Oeiras: Celta, 2005.

Gomes, Virgínia Jardim. “Breves considerações sobre a segunda infância.” Os Nossos Filhos 2, no. 45 (1946): 8.

Grant, Julia. Raising baby by the book: The education of American mothers. New Haven: Yale University Press, 1998.

Hays, Sharon.The cultural contradictions of motherhood. New Haven: Yale University Press, 1996.

Hollway, Wendy. “Family figures in 20th-century British 'psy' discourses.” Theory & Psychology 16, no. 4 (2006): 443-464. DOI: https://doi.org/10.1177/0959354306066200

Hulbert, Ann. Raising America: Experts, parents and a century of advice about children. New York: Vintage Books, 2003.

Knibiehler, Yvonne. Histoire des mères et de la maternité en Occident. Paris: PUF, 2000.

Luís. “A missão do educador.” Os Nossos Filhos 2, no. 40 (1945): 8.

Lisboa, Irene. “A primeira educação. Casas de Crianças: Montessori, ainda”, Os Nossos Filhos 6, no. 143 (1954): 6-7.

Lisboa, Irene. “A psicologia do desenho infantil.” Os Nossos Filhos 6, no. 130 (1953): 1.

Manso, Maria Luísa. “A educação musical da criança.” Os Nossos Filhos 3, no. 51 (1946): 16.

Maria, R. “O quarto de brinquedos dos meus filhos.” Os Nossos Filhos 3, no. 49 (1946): 23.

Martin, Ruth. “Dirija inteligentemente o seu filho prodígio.” Os Nossos Filhos 7, no. 157 (1956): 11.

Mendes, O. J. M. “Factores de desenvolvimento mental.” Os Nossos Filhos 5, no. 101 (1950): 5.

Mira, Ferreira de. “Educar e instruir.” Os Nossos Filhos 2, 36 (1945): 6-7.

Montessori, Maria. A criança. Lisboa: Portugália, 1952.

Morais, Maria Palmira Tito de. “As ‘birras’.” Os Nossos Filhos 3, no. 53 (1946): 8.

Nóvoa, António, coord. Imprensa de educação e ensino, repertório analítico (séculos XIX-XX). Lisboa: Instituto de Inovação Educacional. 1993

Ó, Jorge Ramos do. “A ‘criança problema’ e o seu governo em Portugal e no Brasil (1880-1960): Discursos e práticas.” Em Emergência e circulação do conhecimento psicopedagógico moderno (1880-1960): Estudos comparados Portugal-Brasil, editado por Jorge Ramos do Ó e Luís Miguel Carvalho, 15-154. Lisboa: Educa, 2009.

“O desenvolvimento psíquico do bebé.” Os Nossos Filhos 5, no. 106 (1951), 5.

“Os teus problemas, Mãezinha!” Os Nossos Filhos 6, no. 138 (1953): 7.

“Os vossos problemas: Correio dos pais.” Os Nossos Filhos 8, no. 177 (1957), 3.

“Os vossos problemas: Correio dos pais”, Os Nossos Filhos 8, no.180 (1957): 3.

Peskowitz, Miriam.The truth behind the mommy wars: Who decides what makes a good mother? New York: Seal Press, 2005.

Petersen, Sabine. “A fase “edípica” nas crianças será inevitável?” Os Nossos Filhos 4, no. 83 (1949): 4.

Pires, Maria Luísa Tôrres. “Mãezinha! Esqueça as preocupações e faça felizes os seus filhos!” Os Nossos Filhos 7, no. 164 (1956): 4.

“Quem tem meninos pequenos.” Os Nossos Filhos 3, no. 54 (1946): 10.

Rawlins, Roblyn. “Raising ‘precocious children: From nineteenth-century pathology to twentieth-century potential”. Em When science encounters the child: Education, parenting and child welfare in the 20th century America, editado por Barbara Beatty, Emily D. Cahan e Julia Grant. New York, Teachers College Press, 2006. 77-95

Rodrigues, José Francisco. “Conheça os seus filhos!” Os Nossos Filhos 2, no. 33 (1945): 9.

Rodrigues, José Francisco. “Conheça os seus filhos!” Os Nossos Filhos 2, no. 38 (1945): 7.

Rose, Nikolas. Governing the soul: The shaping of the private self. London: Free Association Books, 1999.

Rose, Nikolas. Powers of freedom: Reframing political thought. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511488856

Roux, Sébastien, e Anne-Sophie Vozari. “Parents at their best: The ethopolitics of family bonding in France.” Ethnography 18, no. 1 (2017): 3-24. DOI: https://doi.org/10.1177/1466138116687592

Ranjana Saha. “Motherhood on display: The child welfare exhibition in colonial Calcutta, 1920.” The Indian Economic and Social History Review 58, no. 2 (2021): 249-277. DOI: https://doi.org/10.1177/0019464621999308

Schreier, Margrit. Qualitative content analysis in practice. London: Sage, 2012. DOI: https://doi.org/10.4135/9781529682571

Silva, S. “A ambiência familiar.” Os Nossos Filhos 2, no. 35 (1945): 6.

Skagius, Peter. “’Don’t worry’: Figurations of the child in a Swedish parenting advice column”. History of Psychology 23, no. 2 (2020): 154-75 DOI: https://doi.org/10.1037/hop0000138

“Tenho 3 filhos.” Os Nossos Filhos 8, no.180 (1957): 3.

Tièche, Maurice. “Pais!... Não se desgostem se o seu filho é canhoto.” Saúde e Lar 104, (1956): 10-11.

“Uma conferência no Porto, sobre a acção moral e educativa no seio da família.” Os Nossos Filhos 2, no. 33 (1945): 14-15.

Vasconcelos, J. de F. “A família e a educação.” Os Nossos Filhos 2, no. 47 (1946), 7.

Vicente, Carmélia. “Os conflitos familiares lançam o pânico e a insegurança na alma das crianças sensíveis.” Os Nossos Filhos 8, no. 191 (1958): 19.

Vidigal, Maria José, Maria Isabel Braga Queiroz, Maria Manuela Cruz, Maria Paula Grijó dos Santos, e Maria Teresa Guapo. Memórias de utopias: Elementos para a história da saúde mental infantil em Portugal. Lisboa: Instituto Superior de Psicologia Aplicada, 1999.

Vilhena, Carla, e António Gomes Ferreira. “Formar bem as mães para criar e educar boas crianças: As revistas portuguesas de educação familiar e a difusão da maternidade científica.” História da Educação 18, no. 44 (2014): 99-127.DOI: https://doi.org/10.4025/actascieduc.v46i1.68980 DOI: https://doi.org/10.1590/S2236-34592014000300008

Vilhena, Carla, António Gomes Ferreira, e Luís Mota. “Para uma compreensão da lenta e inevitável evolução da Educação de Infância: Análise do discurso sobre a Educação de Infância no Estado Novo português (1933-1974).” Acta Scientiarium 46 (2024): e68980. DOI: https://doi.org/10.4025/actascieduc.v46i1.68980 DOI: https://doi.org/10.4025/actascieduc.v46i1.68980

Wagner, Peter. A sociology of modernity: Liberty and discipline. London: Routledge, 1998.

Warner, Judith. Perfect madness: Motherhood in the age of anxiety. New York: Riverhead Books, 2005.

Williams, Sasha Emma. “Redrawing the line: An exploration of how lay people construct child neglect.” Child Abuse & Neglect 68 (2017), 11-24. DOI: https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2017.03.014

Young, Jacy L. “G. Stanley Hall, Child Study, and the American public.” The Journal of Genetic Psychology 177, no. 6 (2016): 195-208. DOI: https://doi.org/10.1080/00221325.2016.1240000 DOI: https://doi.org/10.1080/00221325.2016.1240000

##submission.downloads##

Publicada

2025-03-17

Como citar

Vilhena, C., Gomes Ferreira, A., & Mota, L. (2025). A nai educadora: Análise do discurso psicopedagóxico sobre o neno en idade pre-escolar en revistas de educación familiar (Portugal, 1945-1958). Sarmiento. Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación, 28(1), 223–249. https://doi.org/10.17979/srgphe.2024.28.1.11624

Número

Sección

Miscelánea