Xentrificación turística en Lisboa despois da crise capitalista 2008-2009 e rent gap: Evidencia recente
Contido principal do artigo
Resumo
O turismo urbano nas suas diversas formas coñeceu unha grande expansión no inicio do século XXI, mais a turistificación como fenómeno de masas, hexemónico e dominante nas grandes cidades portuguesas de Lisboa e Porto é un fenómeno recente. Antes da pandemia, Lisboa vivía un pico de proxección internacional como destino turístico, rexistrando aumentos ininterruptos considerables nas chegadas de turistas, dormidas e receitas diarias, ben como no número de hoteis, hostales e aloxamentos turísticos de curta duración. Este artigo incidirá sobre os motores do urbanismo de austeridade e a viraxe neoliberal da política urbana que impulsiona o processo de xentrificación do turismo, na última década, nos barrios históricos de Lisboa, especialmente a enorme expansión dos aloxamentos de arrendamento de curta duración para turistas, conxugado cunha elevada rent gap e o elevado número de edificios baleiros na cidade.
Palabras clave:
Descargas
Métricas
Detalles do artigo
Citas
Alves, Sónia (2016). Assessing the impact of area-based initiatives in deprived neighborhoods: The example of S. João de Deus in Porto, Portugal. Journal of Urban Affairs. https://doi.org/10.1080/07352166.2016.1245081
Alves, Sónia (2017). Requalificação e reabilitação do centro histórico do Porto. Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales, 21(557), 1-32.
Andrade, Vítor (2019). Lisboa: novo recorde de €6 mil milhões de euros em 2018. Semanário Expresso, 26.
Ashworth, Gregory; Page, Stephen (2011). Urban tourism research: Recent progress and current paradoxes. Tourism Management, 32, 1-15.
AHP (2016). Alojamento Local em Portugal: Qual o fenómeno? Lisboa: Nova School of Business and Economics, Faculdade de Direito da Universidade Nova de Lisboa, Associação de Hotelaria de Portugal.
Baptista, Luís; Nofre, Jordi; Jorge, Maria do Rosário(2018). Mobilidade, Cidade e Turismo: pistas para analisar as transformações em curso no centro histórico de Lisboa, Sociologia: Revista da Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Número temático – Cidade, cultura e turismo: novos cruzamentos,14-32.
Barata Salgueiro, Teresa (2017). Alojamentos Turísticos em Lisboa. Scripta Nova. Revista Electrónica de Geografía y Ciencias Sociales, 21(578), 1-43.
Barata Salgueiro, Teresa; Mendes, Luís; Guimarães, Pedro (2017). Tourism and urban changes: lessons from Lisbon. En Gravary-Barbas, Maria; Guinand, Sandra (Eds.), Tourism and Gentrification in Contemporary Metropolises: International Perspectives, 255-275. London: Routledge.
Bauman, Zygmunt; Bordoni, Carlo (2016). Estado de Crise. Lisboa: Relógio d’ Água.
Brenner, Neil; Peck, Jamie ; Theodore, Nick (2012). Após a neoliberalização? Cadernos Metrópole, 13(6): 15-39.
Brenner, Neil; Peck, Jamie; Theodore, Nick (2013). Neoliberal urbanism: cities and the rule of markets. En Bridge, Gary; Watson, Susan (Eds.), The New Blackwell Companion to the City, 15-25. Oxford: Wiley Blackwell.
Carvalho, Luís; Chamusca, Pedro ; Fernandes, José Rio ; Pinto, Jorge (2019). Gentrification in Porto: floating city users and internationally-driven urban change, Urban Geography, https://doi.org/10.1080/02723638.2019.1585139
CML (2012). Estratégia de Reabilitação Urbana de Lisboa: 2011-2024. Lisboa: Câmara Municipal de Lisboa.
CML (2018). Estudo Urbanístico do Turismo em Lisboa. Lisboa: Câmara Municipal de Lisboa.
Cocola-Gant, Agustín (2018). Tourism gentrification. En Lees, Loretta ; Phillips, Martin (Eds.), Handbook of Gentrification Studies (pp.281-293). Cheltenham and Northampton: Edward Elgar Publishing.
Confidencial Imobiliário (2016). Portuguese Housing Market Sourvey. Relatório Mensal, Outubro. Lisboa (mimeo).
Eckardt, Frank; Sánchez, Javier (2015). City of Crisis. The Multiple Contestation of Southern European Cities. Bielefeld: Transcript Verlag.
Gago, Ana (2018). O Aluguer de Curta Duração e a Gentrificação Turística em Alfama, Lisboa. Tese de Mestrado. Lisboa: Instituto de Geografia e Ordenamento do Território, Universidade de Lisboa.
Gago, Ana; Cócola-Gant, Agustín (2019). O alojamento local e a gentrificação turística em Alfama, Lisboa. En Santos, Ana Cordeiro (org.), A Nova Questão da Habitação: uma Abordagem de Economia Política, 143-170. Lisboa: Conjuntura Actual Editora.
Gonçalves, Duarte; Peralta, Susana; Pereira dos Santos, João (2020). Do short-term rentals increase housing prices? Quasi-experimental evidence from Lisbon. Lisboa: Gabinete de Estratégia e Estudos do Ministério da Economia.
Gottdiener, Mark (1985). The Social Production of Urban Space. Austin: University of Texas.
Hackworth, Jason (2007). The Neoliberal City: Governance, Ideology and Development in American Urbanism. New York: Cornell University Press.
Harvey, David (1982). The Limits to Capital. Oxford: Blackwell.
Harvey, David (1985). The Urbanization of Capital. Oxford: Blackwell.
Harvey, David (1989). From manageralism to entrepreneurialism: the transformation in urban governance in late capitalism. Geografiska Annaler, 71(1), 3-17.
Harvey, David (2010). The Enigma of Capital and the Crisis of Capitalism. Oxford: Oxford University Press.
Harvey, David (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. London: Verso.
Harvey, David (2014). Seventeen Contradictions and the End of Capitalism. Oxford: Oxford University Press.
INE (2018). Resultados Preliminares sobre Actividade Turística 2017. Lisboa: Instituto Nacional de Estatística.
INE (2019). Estatísticas dos preços da habitação a nível local. 3º trimestre. Lisboa: Instituto Nacional de Estatística.
INE (2020). Estatísticas dos preços da habitação a nível local. 2º trimestre. Lisboa: Instituto Nacional de Estatística.
Jessop, Bob (2012). Neoliberalism. En Ritzer, George (ed.), The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Globalization, 1513-1521. Oxford: Blackwell.
Jessop, Bob (2016). The State: Past, Present, Future. Cambridge: Polity Press.
Krähmer, Karl (2017). Gentrification without gentry? Tourism and Real Estate Investment in Lisbon. Master´s thesis. Torino: Politecnico di Torino, Corso di laurea magistrale in Pianificazione Territoriale, Urbanistica e Paesaggistico-Ambientale.
Law, Christopher (2002). Urban Tourism. The Visitor Economy and The Growth Of Large Cities. London: Mansell.
Lestegás, Iago ; González, Rubén ; Seixas, João (2018). The global rent of Lisbon´s historic center. International Journal of Sustainable Development and Planning, 13(4), 683-694.
Lestegás, Iago (2019). Lisbon after the crisis: From credit‐fuelled suburbanization to tourist‐driven gentrification. International Journal of Urban and Regional Research, 43(4), 705-723.
Ley, David (1980). Liberal ideology and the postindustrial city. Annals of the Association of American Geographers, 70(2), 238-258.
Malet Calvo, Daniel; Gago, Ana ; Cócola-Gant,Agustín (2018). Turismo, negocio inmobiliario y movimientos de resistencia en Lisboa, Portugal. En Milano, Claudio; Mansilla, José A. (Eds.), Ciudad de Vacaciones. Conflictos Urbanos en Espacios Turísticos, 121-154. Barcelona: Pol·len edicions, sccl..
Mendes, Luís (2014). Gentrificação e políticas de reabilitação urbana em Portugal: uma análise crítica à luz da tese rent gap de Neil Smith. Cadernos Metrópole, 16(32), 487-511.
Mendes, Luís (2016). Tourism gentrification: touristification as Lisbon´s new urban frontier of gentrification, Master Class Tourism Gentrification and City Making, Stadslab and Academia Cidadã, Lisboa, 16th April. [mimeo]
Mendes, Luís (2017). Gentrificação turística em Lisboa: neoliberalismo, financeirização e urbanismo austeritário em tempos de pós-crise capitalista 2008-2009. Cadernos Metrópole, 19(39), 479-512.
Mendes, Luís (2018). Tourism gentrification in Lisbon: The panacea of touristification as a scenario of a post-capitalist crisis. En David, Isabel (Ed.), Crisis, Austerity and Transformation: How Disciplinary Neoliberalism is Changing Portugal (pp.25-48). London: Lexington.
Montezuma, Joaquim; McGarrigle, Jennifer (2018). What motivates international homebuyers? Investor to lifestyle ‘migrants’ in a tourist city. Tourism Geographies. https://doi.org/10.1080/14616688.2018.1470196
Mullins, Patrick (1991). Tourism Urbanization. International Journal of Urban and Regional Research, 15(3), 326–342.
Nofre, Jordi; Sánchez-Fuarros, Iñigo; Martins, João Carlos; Pereira, Patrícia; Soares, Isabel; Malet-Calvo, Daniel; Geraldes, Miguel; López Díaz, Ana (2017). Exploring nightlife and urban change in Bairro Alto, Lisbon. City & Community, 16(3), 1-15.
Nofre, Jordi; Martins, João Carlos (2017). The disneyfication of the neoliberal urban night. En Guerra, Paula; y Moreira, Tânia (Eds.), Keep it Simple, Make it Fast! An approach to underground music scenes (vol. 3), 115-125. Porto: University of Porto Press.
Nofre, Jordi; Martins, João Carlos; Vaz, Domingos; Fina, Rosa; Sequera, Jorge ; Vale, Patrícia (2018). The ‘Pink Street’ in Cais do Sodré: urban change and liminal governance in a nightlife district of Lisbon, Urban Research & Practice. DOI: 10.1080/17535069.2018.1449010
Pavel, Fabiana (2016). El Bairro Alto en Lisboa entre gentrificación, turistificación y derechos de la población. International Conference Contested Cities “From contested cities to global urban justice – critical dialogues”. Madrid, 4-7 July.
Pavel, Fabiana (2017). Turismo e mercantilização da cidade. Revista espaços vividos e espaços construídos: estudos sobre a cidade, 5(1), 21-28.
Peck, Jamie (2012). Austerity urbanism. City, 16(6), 626-655.
Peck, Jamie (2015). Austerity Urbanism. The Neoliberal Crisis of American Cities. New York: Rosa Luxemburg Stiftung.
Peck, Jamie; Theodore, Nick (2015), Fast Policy: Experimental Statecraft at the Thresholds of Neoliberalism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Peck, Jamie ; Whiteside, Heather (2016). Financializing the entrepreneurial city. En Schöning, Barbara; Schipper, Sebastian (Eds.), Urban Austerity: Impacts of the Global Financial Crisis on Cities in Europe, 21-39, Berlim: Theater der Zeit.
Penny, Joe (2016). The (post)politics of fiscal retrenchment. Managing cities and people in a context of austerity urbanism. En Schöning, Barbara ; Schipper, Sebastian (Eds.), Urban Austerity: Impacts of the Global Financial Crisis on Cities in Europe (pp.40-57), Berlim: Theater der Zeit.
Pereira, Sandra Marques (2018). Lisboa: Cidade, lazer, investimento. Reconfigurações do habitar. En Seixas, João (Ed.), Futuros de Lisboa (pp.150-163). Lisboa: Câmara Municipal de Lisboa.
Rodrigues, João ; Teles, Nuno (2015). O neoliberalismo como intervencionismo de mercado. En Bernardo, Luís (org.), Correntes Invisíveis: Neoliberalismo no Século XXI (pp.71-82). Lisboa: Deriva.
Rodrigues, João; Santos, Ana Cordeiro; Teles, Nuno (2016). A Financeirização do Capitalismo em Portugal. Lisboa: Actual.
Rossi, Ugo; Vanolo, Alberto (2015). Urban Neoliberalism, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (pp.846-853), 2nd edition, Volume 24. London: Elsevier.
Santos, Ana Cordeiro; Teles, Nuno; Serra, Nuno (2014). Finança e Habitação em Portugal. Coimbra: Centro de Estudos Sociais da Universidade de Coimbra, Observatório sobre Crises e Alternativas.
Seixas, João; Tulumello, Simone; Corvelo, Susana; Drago, Ana (2015). Dinâmicas sociogeográficas e políticas na Área Metropolitana de Lisboa em tempos de crise e de austeridade. Cadernos Metrópole, 17(34), 371-399.
Seixas, João; Tulumello, Simone; Allegretti, Giovanni (2019). Lisboa em transição profunda e desequilibrada. Habitação, imobiliário e política urbana no sul da Europa e na era digital. Cadernos Metrópole, 21(44),221-251.
Sequera, Jorge; Nofre, Jordi(2019). Touristification, transnational gentrification and urban change in Lisbon: The neighbourhood of Alfama. Urban Studies, https://doi.org/10.1177/0042098019883734
Storper, Michael (2016). The Neo-liberal City as Idea and Reality, Territory, Politics, Governance, 4 (2), 241-263.
Tulumello, Simone(2015). Reconsidering neoliberal urban planning in times of crisis: urban regeneration policy in a “dense” space in Lisbon. Urban Geography. https://doi.org/10.1080/02723638.2015.1056605
Tulumello, Simone (2018). Struggling against entrenched austerity. EnOthengrafen, Frank; Serraos, Konstantinos (Eds.), Urban Resilience, Changing Economy and Social Trends.Coping with socio-economic consequences of the crisis in Athens, Greece (pp.61-80). Hannover: DruckTeam.
Wilson, Julie; Tallon, Andrew (2012). Geographies of gentrification and tourism. EnWilson, Julie (Ed.), The Routledge Handbook of Tourism Geographies, 103-112. London: Routledge.
WTTC (2018). Travel and Tourism Economic Impact 2018 Portugal Report. London: World Travel & Tourism Council.