Vol. 5 Núm. 1 (2020)

Este artigo contén unha introdución ao número monográfico de Atlánticas. Revista Internacional de Estudios Feministas en torno aos estudos de coidados que leva por título “Os coidados na encrucillada do cambio social”. En primeiro lugar, preséntase unha contextualización na que se subliña a relevancia dos coidados para os estudos feministas e de xénero. A continuación, empréndese unha revisión e síntese das principais temáticas que ten iluminado o concepto de coidados, desde a cidadanía e o Estado de Benestar, ata as formas de organización social e repartición dos traballos ou as políticas públicas en materia de coidados; pasando por cuestións emerxentes tales como a participación dos homes nestes traballos, a relación entre urbanismo e coidados ou as implicacións da tecnoloxía para os coidados. Por último, indícase e contextualízase a relevancia e orixinalidade das achegas contidas no monográfico.

Neste artigo presentarei unha análise da corresponsabilidade entre a vida persoal, familiar e laboral do Persoal docente e investigador que traballa na Universidade de Vigo. A partir da explotación de 29 entrevistas en profundidade examinarei as necesidades e demandas detectadas no PDI no ámbito da corresponsabilidade, analizando o seu impacto na traxectoria profesional. O asentamento da precariedade laboral na universidade, as xornadas vespertinas, a falla de transparencia na asignación de materias e horarios e a penalización da maternidade na carreira profesional son, a día de hoxe, algunhas das barreiras máis relevantes para acadar maiores cotas de corresponsabilidade e igualdade na Universidade de Vigo. Ademais, os recentes indicadores da nova realidade poscovid-19 indican un afondamento aínda maior nestas desigualdades de xénero.

As traballadoras domésticas enfrontan numerosos problemas para poder organizarse, como a descentralización da poboación activa ou a natureza da súa relación laboral. Este artigo analiza, a partir da comparación de varios países, como se organizan as traballadoras do fogar pese a estas limitacións. Identificamos tres formas organizativas: o modelo sindical e o modelo asociativo (Shireen Ally). Propoñemos un terceiro modelo, o “tipo híbrido”, no que as traballadoras domésticas se organizan “entre elas” en asociacións e, ao mesmo tempo, estas asociacións están vinculadas ou integradas en sindicatos, o que lles proporciona representación, servizos e contacto con outros/as traballadores/as. En relación con este achado, observamos tamén unha tendencia cara un “sindicalismo emerxente”; isto é, atopamos formas organizativas máis relacionadas cos sindicatos que hai unha década. Un factor explicativo reside na “loita pola gobernanza” tras da vitoria no Congreso da Organización Internacional do Traballo en 2011 sobre “Traballo Decente para as Traballadoras Domésticas”, que implicou unha maior colaboración e confianza entre as traballadoras do fogar organizadas e os sindicatos.

Son moitas as voces que criticaron o androcentrismo presente na noción de cidadanía e que puxeron de relevo o sesgo de xénero presente no modelo de cidadanía construido a través dos Estados do Benestar. Un dos eixos das críticas foi señalar a centralidade que ten o traballo productivo-formal á hora de outorgar dereitos de cidadanía. Tal centralidade implica a visibilización e infravaloración do traballo doméstico e de coidados realizado principalmente por mulleres. O presente artigo ten como meta facer unha releitura en clave temporal de cidadanía desde unha perspectiva feminista, atenta aos coidados e á sostenibilidade da vida; unha mirada que permita vislumbrar novos horizontes para avanzar cara a unha "cidadanía inclusiva" que posibilite disfrutar dun "tempo para a vida". 

O traballo de coidados constitúe un conxunto de actividades indispensables para o sostemento da vida e do tecido social. Pese a isto, se trata dun traballo invisibilizado e escasamente recoñecidos social e economicamente. Este artigo articula o enfoque do curso de vida e a perspectiva interseccional co obxectivo de analizar as implicacións do traballo de coidados, sexa ou non remunerado, sobre as distintas etapas do ciclo vital dunha xeración de mulleres migrantes. Para isto empregouse unha metodoloxía de tipo cualitativo a través de 24 entrevistas en profundidade a mulleres de orixe ecuatoriana que residen na cidade de Madrid e que traballan ou traballaron no sector dos coidados a persoas maiores. As conclusións apuntan a que o traballo de coidados tende a lastrar as traxectorias das mulleres migrantes cara á escaseza de recursos e a invisibilidade social: por unha banca, porque as súas traxectorias laborais en España se centraron no sector dos coidados, un dos máis infravalorados e peor remunerados do mercado laboral; por outra banda, porque en distintas etapas do ciclo vital tiveron que facer fronte a dinámicas familiares que implicaban coidados non remunerados a escala transnacional. O artigo amosa distintas tensións que xera nestas mulleres un modelo de coidados que repousa sobre o seu traballo, pero que non é capaz de garantir o seu dereito a coidar e ser coidadas.

O coidado é unha necesidade universal, dada a vulnerabilidade humana constitutiva, e á vez, particular, situada e encarnada. As políticas de coidado tenden a ser fixas; sen embargo, as necesidades cambian de maneira pausada ou abruptamente, pero son inestables. Incluso os deseños de atención personalizada son demasiado ríxidos para quenes reciben coidados nos seus fogares, para os seus familiares e para quenes lles prestan coidado a través do Servizo de Axuda a Domicilio. Non obstante, a tecnoloxía podría xogar un importante papel para flexibilizar o modo no que unha política se concreta nunhas prácticas cotiás, pois o coidado caracterízase por ser relacional. Por tanto, seguindo a proposta de Mandelbrot trataríase de identificar patróns que poidan captar a complexidade do cuidado, e ver de qué modo ditos patróns terían a escala micro unha concreción.

Entrevista con Silvia Federici

A prostitución caracterizase pola exclusión, marxinación, prexuízos e estigmatización cara a estas persoas. O obxectivo da investigación é coñecer a identidade e o sentido subxectivo sobre a prostitución nas mulleres que o exercen. O deseño é cualitativo, paradigma interpretativo e método fenomenolóxico. Realizáronse entrevistas a 4 mulleres que se dedican á prostitución e escolléronse intencionalmente. Existe unha ambivalencia na identidade e no sentido subxectivo sobre a prostitución, xa que se atopan atrapadas entre o dilema da construción propia sobre sí mesmas e a construción familiar, social, cultural e histórica coa que se define o modelo de muller y o mundo da prostitución. A interrelación de todas estas estruturas vén a formar unha identidade e sentido subxectivo da prostitución confusa, xa que responden a un sistema de pensamento patriarcal que vai en discordancia co ideal de muller e de nai.

O estudo empírico que se presenta contribúe á detección do sexismo na escola a través da observación sistemática dos comportamentos do alumnado no patio de recreo. Os principais obxetivos consisten en detectar as diferenzas no uso do espazo, observar a distinta tipoloxía de xogos desempeñadas polo alumnado de distinto sexo e analizar a disposición de materiais de xogo facilitadas pola escola (CEIP Víctor Oroval i Tomás) ubicada en Carcaixent, Valencia. A metodoloxía utilizada consisitiu nun estudo descriptivo de casos, no que participaron un total de 142 alumnos/as. Os resultados obtidos permiten extraer diferenzas en todos os campos observados. Prantéxanse como propostas necesarias para a investigación futura introducir diagnósticos con perspectiva de xénero sobre o uso do patio de recreo, por un lado, e, por outro, a incorporación de medidas concretas de corrección para evitar o sexismo escolar.

Reseña of La Desaparición de Julia Phillips, Editorial Sexto Piso (2020). 

Reseña: Álvarez Terán, Remedios et alia (2018). Maternidad Lesbiana. Del deseo a la realidad (Egales)

Reseña: Domínguez Ruiz, Ignacio Elpidio (2017). Bifobia.Etnografía de la bisexualidad en el activismo LGTB (Egales)