Contido principal do artigo

Vivian Battaini
Oca, ESALQ/USP (Brasil)
Brasil
https://orcid.org/0000-0003-2231-0010
Marcos Sorrentino
Oca, ESALQ/USP (Brasil)
http://orcid.org/0000-0002-9796-2657
Vol. 25 Núm. 1 (2018), Banco de boas prácticas, Páxinas 155-170
DOI: https://doi.org/10.17979/ams.2018.25.1.4669
Recibido: nov. 19, 2018 Publicado: xan. 1, 2018
##submission.howToCite##

Resumo

O presente artigo ten dous obxecivos: mapear condicións institucionais, políticas e de contido que interfiren nas Políticas Públicas de Educación Ambiental na Illa de Fernando de Noronha; e contribuir con sucestions de obxectivos, princípios, accións e instrumentos de políticas públicas de EA, que fortalez o compromiso mútuo entre a escola e outras instituicións de Fernando de Noronha, podendo subsidiar outros territorios. Esta investigación ten por fundamento a investigación cualitativa realizada cunto à instituición que actúa no campo da EA e dialoga coa investigación-acción e a etnográfica. Como principal resultado evidenciase a fracilidade de articulación, cohesión e sinerxia das accións de Educación Ambiental na Illa em 2013. Suxírese a creación dun Proxecto Político Pedagóxco territorial como estratexia para fortalecer, formular e implantar políticas públicas de EA comprometidas co  território educador e educado ambientalmente.

Descargas

Os datos de descargas todavía non están dispoñibles.

Detalles do artigo

Citas

Acosta, Alberto. Bem Viver: Uma oportunidade para imaginar outros mundos. São Paulo. Editora Elefante, 2016.

Alves, D.M.G. et al. Em busca da sustentabilidade educadora ambientalista. Ambientalmente sustentable., v.1, n. 9-10, 2010. p. 7-34.

Andrade, Daniel Fonseca. O lugar do diálogo nas políticas públicas de educação ambiental. Tese (Doutorado em Ciência Ambiental) - Programa de Pós-Graduação em Ciência Ambiental (PROCAM), Universidade de São Paulo. 2013.

Andrade, Daniel Fonseca. LUCA, Andreia. Castellano, Maria. Rissato, Cintia Guntzel. Sorrentino, Marcos de et al . Da pedagogia à política e da política à pedagogia: uma abordagem sobre a construção de políticas públicas em educação ambiental no Brasil. Ciênc. educ. (Bauru), Bauru , v. 20, n. 4, p. 817-832, Dec. 2014. [Available from <http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1516-73132014000400004&lng=en&nrm=iso>]. Access on 06 May 2015. http://dx.doi.org/10.1590/1516-73132014000400004.

Andrade, Daniel. Sorrentino, Marcos. Aproximando educadores ambientais de políticas públicas. In: Sorrentino, Marcos (Org.). Educação Ambiental e políticas públicas: conceitos, fundamentos e vivências. 1 ed. Curitiba: Appris, 2012. p. 215-223.

Andrade, Daniel Fonseca de, Sorrentino, Marcos. O lugar e o difícil papel do diálogo nas políticas públicas de educação ambiental. In: Revista de Educação Pública, Cuiabá, v.25, n.58, p. 139-160, 2016.

André, Marli Eliza D.A. de. Etnografia da prática escolar. 18 ed. Campinas, SP: Papirus, 2012. 128 p.

Batzán, A. Etnografía. Métodos cualitativos en investigación socio-cultural. Barcelona: Editorial Boixareu Universitaria, 1995.

Battaini, V. M. Sorrentino, M. Silva-Jr, J. “O desafio de processos participativos nas atividades de educação ambiental no Arquipélago de Fernando de Noronha–PE–Brasil”. Submetido à Revista Pesquisa em Educação Ambiental Educação & Realidade, em prelo, 2018.

Biasoli Semiramis Albuquerque. Institucionalização de políticas públicas de educação ambiental: subsídios para a defesa de uma política do cotidiano. Tese (Doutorado em Ciência Ambiental). Escola Superior de Agricultura Luiz de Queiroz. Centro de Energia Nuclear na Agricultura, 2015.

Brandão, C.R. Aqui é onde eu moro, aqui nós vivemos: escritos para conhecer, pensar e praticar o município educador sustentável. 2. ed. Brasília: Ministério do Meio Ambiente, Programa Nacional de Educação Ambiental, 2005. 181 p.

Brasil. Presidência da República. Lei n. 9.795. Dispõe sobre a educação ambiental, institui a Política Nacional de Educação Ambiental e dá outras providências. 1999.

Brasil. Conselho Nacional de Educação. Diretrizes Curriculares Nacionais para a Educação Ambiental. Resolução nº 2. 2012.

Brasil. Programa Nacional de Educação Ambiental. Ministério do Meio Ambiente. Departamento de Educação Ambiental; Ministério da Educação, Coordenação Geral da Educação Ambiental. 3. ed. Brasília: MMA, 2014.

Brasil. Presidência da República. Lei n. 13.005. Aprova o Plano Nacional de Educação - PNE e dá outras providências. 2014.

Brasil. Decreto n. 92.755, 5 de junho de 1986. Declara Área de Proteção Ambiental o Território Federal de Fernando de Noronha, o Atol das Rocas e os Penedos de São Pedro e São Paulo, e dá outras providências. Distrito Federal, 1986.

Brasil. Decreto n. 96.693, 14 de setembro de 1988. Cria o Parque Nacional Marinho de Fernando de Noronha e dá outras providências. Distrito Federal, 1988.

Brasil. Ministério do Meio Ambiente. Estratégia Nacional de Comunicação e Educação Ambiental no âmbito do Sistema Nacional de Unidades de Conservação, 2010.

Brasil, Ministério da Educação. Lei de Diretrizes e Bases da Educação Nacional. Lei n.9.394/96. Brasília, DF: MEC/SEF, 1996.

Brasil. Secretaria de Educação Fundamental. Parâmetros curriculares nacionais: introdução aos parâmetros curriculares nacionais/Secretaria de Educação Fundamental. Brasília : MEC/SEF, 1997. 126 p.

Brasil. Conselho Nacional de Educação. Diretrizes Curriculares Nacionais para a Educação Ambiental. Resolução nº2. 2012.

Brasil, Ministério do Meio Ambiente & Ministério da Educação. Programa Nacional de formação de educadoras(es) ambientais: por um Brasil educado e educando ambientalmente para a sustentabilidade. Série Documentos Técnicos–7. Brasília, 2006.

Bogdan, R.C. & Biklen, S.K. Investigação qualitativa em educação: uma introdução à teoria e aos métodos. Coimbra/Lisboa: Porto, 1994.

Diegues, Antônio Carlos S. Desenvolvimento Sustentável ou Sociedades Sustentáveis: da crítica dos modelos aos novos paradigmas. São Paulo em perspectiva, 6(1-2): 22:29, janeiro/junho, 1992.

Heidemann, F.G. Do sonho do progresso às políticas de desenvolvimento. In: Heidemann, F.G., Salm, J.F. (Orgs). Políticas públicas e desenvolvimento: bases epistemológicas e modelos de análise. Brasília: UNB, 2010. p. 23-39.

Faoro, R. Os donos do poder. Formação do patronato brasileiro. Rio de Janeiro: Editora Globo, 2001. 949 p.

Frey, Klaus. Políticas Públicas: Um debate conceitual e reflexões referentes à prática da análise de políticas públicas no Brasil. Planejamento e políticas públicas. n.21. 2000. p. 211-259.

Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). 2010. [http://www.ibge.gov.br/cidadesat/xtras/perfil.php?codmun=260545&search=pernambuco|fernando-de-noronha. Acessado em: 27/07/2013].

Linsker, R. Arquipélago de Fernando de Noronha. O paraíso do vulcão. 2 ed. São Paulo, Terra Virgem Editora, 2011. 167.

Luca, A.Q. de. Uma análise de discurso da política pública federal de educação ambiental. 158 p. Tese (Doutorado em Ciência Ambiental)-Programa de Pós Graduação em Ciência Ambiental, Universidade de São Paulo, São Paulo, 2013.

Lüdke, Menga; Aandré, Marli.E.D. Pesquisa em educação: abordagens qualitativas. São Paulo: EPU, 1986. 112 p.

Ministério da Educação. [Disponível em: http://www.deolhonosplanos.org.br/planos-de-educacao. Acessado: 11/12/2016].

Morimoto, Ísis Akemi Toschi Oliveira. Direito e Educação Ambiental: Estimulo à Participação Crítica e à Efetiva Aplicação de Normas Voltadas à Proteção Ambiental no Brasil. Tese (Doutorado em Ciência Ambiental)–Programa de Pós-Graduação em Ciência Ambiental (PROCAM), Universidade de São Paulo/SP, 2014.

OCA, 2016. O “método Oca” de educação ambiental: fundamentos e estrutura incremental. Ambiente & Educação. Vo.21, n.1, 2016. [Disponível em: https://ocaesalq.files.wordpress.com/2013/07/revista-amb-educ-metodo-oca-vol21-no1-2016.pdf].

Pernambuco. Lei n. 11.304/1995. Institui o Distrito Estadual de Fernando de Noronha, aprova sua Lei Orgânica, dispõe sob medidas de natureza administrativa. Pernambuco, 1995.

Pernambuco. Constituição Estadual de Pernambuco. 1989. [Disponível em: http://www.pe.gov.br/_resources/files/_modules/files/files_105_201111171514476bd8.pdf].

Portugal, Simone; Sorrentino, Marcos; Viezser, Moema. Educação Ambiental na Formação de Jovens e Adultos. In: Sorrentino, Marcos (Org.). Educação Ambiental e políticas públicas: conceitos, fundamentos e vivências. 1 ed. Curitiba: Appris, 2012. P. 225-243.

Quintas, José S. Educação no processo de gestão ambiental: uma proposta de educação ambiental transformadora e emancipatória. In: Layrargues, Philippe. P. (Coord.). Identidades da Educação Brasileira. Brasília: MMA, p. 113-140. 2004.

Raymundo, Maria Henriqueta. Projeto Político Pedagógico do Ministério do Meio Ambiente e suas entidades vinculadas. Apresentação oral VIII Fórum Brasileiro de Educação Ambiental, Belém-PA. 2014.

Raymundo, Maria Henriqueta. Diniz, Nilo. Maranhão, Renata. Janke, Nadja. Projeto Político Pedagógico como estratégia para inclusão da educação ambiental nas políticas públicas brasileiras. Ambientalmente Sustentable, xullo-decembro, ano X, vol.II, n. 29, 2015. P. 151-165.

Rocha, M.L.da. e Aguiar, K.F.de. Pesquisa-Intervenção e a produção de novas análises. Psicologia Ciência e Profissão, 23(4), 2003. P. 64-73.

Russell, Bertrand. A conquista da felicidade. Saraiva de bolso. 2012.

Sato, Michèle. Em busca de sociedades sustentáveis. Pátio: Revista Pedagógica: Educação para o Desenvolvimento Sustentável, Porto Alegre, ano 12, p. 55-59, maio/jul. 2008.

Soromenho-Marques, Viriato. O desenvolvimento sustentável em questão: correntes e polêmicas em tempos difíceis. In: SORRENTINO, Marcos (Org.). Educação Ambiental e políticas públicas: conceitos, fundamentos e vivências. 1 ed. Curitiba: Appris, 2012. P. 63-70.

Sorrentino, Marcos. Educação Ambiental e Universidade: um estudo de caso. Tese (Doutorado). Universidade de São Paulo. São Paulo, 1995.

Sorrentino, Marcos; Trajber, Rachel; Mendoça, Patrícia; Ferraro Junior, Luiz Antonio. Educação Ambiental como Política Pública. Educação e Pesquisa, São Paulo, v. 31, n. 2, p. 285-299, maio/ago, 2005.

Sorrentino, Marcos; Nascimento, E.P. do. Universidade e políticas públicas de educação ambiental. Revista Educação em Foco, vol. 14, n. 2, set 2009/Fev 2010.

Sorrentino, M. 20 anos de Tblisi e cinco da Rio 92: educação ambiental no Brasil. [Disponível em: http://www.institutoaf.org.br/TExto%20Sorrentino-Aziz-Brand%C3%A3o.pdf]. Acesso em: 21 ago. 2013.

Sorrentino, Marcos. Raymundo, Maria Henriqueta Andrade. Subsídios para a formulação e execução de políticas públicas de educação ambienta. In: Raymundo, Maria Henriqueta Andrade. Brianezi, Thaís. Sorrentino, Marcos. (Organizadores). Como construir políticas públicas de educação ambiental para sociedades sustentáveis? São Carlos (SP): Diagrama Editorial, 2015. P. 147-153.

Souza, C. Políticas públicas: uma revisão da literatura. Sociologias. Porto Alegre, v.8, n.16, p.20-43, jul-dez, 2006.

Rocha, E. Além do desenvolvimento sustentável: as sociedades sustentáveis sob a ótica da ecologia profunda. Revista Gaia Scientia, João Pessoa, v. 7, n. 1, p. 9-22, 2013.

Rocha, M.L. Pesquisa intervenção e a produção de novas análises. Psicologia: ciência e profissão. Porto Alegre: UFRGS, 2003. P. 64-73.

Tassara, Helena (texto); TASSARA, Eda (Org.). Dicionário Socioambiental: Ideias, Definições e Conceitos. São Paulo: Brasil Sustentável Editora, 2008. 208 p.

Viezzer, M. Pesquisa-ação-participante. In: Ferraro Junior, L.A. (Org.). Encontros e caminhos: formação de educadoras (es) ambientais e coletivos educadores. Brasília: MMA, Diretoria de Educação Ambiental, 2005. P. 277-294.

Viezzer, M.. Somos todos aprendizes: lembranças da construção do Tratado de EducaçãoAmbiental. 2004. [Disponível em: http://www.tratadodeea.blogspot.com.br/2008/06/somos-todosaprendizes-lembranas-da.html]. Acesso em: 02 ago. 2014.

Veiga, J.E.; Sachs, I.; Lemos, M.A.B. Desenvolvimento sustentável: o desafio do século XXI. Rio de Janeiro: Garamond, 2005. 226 p.